مروری بر آثاری که براساس وقایعی بزرگ، مهم و اثرگذار ساخته شده‌اند؛ به بهانه اکران فیلم «آخرین تولد»| گذر از تونل وحشت

بعضی وقایع مثل بمباران، انفجار، زلزله و … زندگی بخش مهمی از مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این حوادث گاهی اوقات به قدری گسترده‌اند که در حافظه جمعی می‌مانند و بخشی از تاریخ یک مملکت را رقم می‌زنند. فیلم‌های زیادی درباره چنین وقایعی ساخته شده. به بهانه اکران فیلم «آخرین تولد» که به بازگشت طالبان به افغانستان در سال 1400 اختصاص دارد، نگاهی داریم به مهمترین آثار ایرانی که درباره حوادثی اینچنینی ساخته شده است.

به گزارش فیلم‌نیوز، در انتخاب گزینه‌ها سعی کرده‌ایم صرفا روی آثاری دست بگذاریم که تمرکزشان روی حادثه‌ای فراگیر بوده است.  

زندگی و دیگر هیچ| عباس کیارستمی| 1370

بازسازی کدام واقعه : فیلم درباره زلزله رودبار-منجیل ساخته شده؛ زلزله‌ای به بزرگی ۷٫۴ ریشتر که شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و ۷۰۰ روستای اطراف را به نابودی کشاند و به ۳۰۰ روستای دیگر خسارت عمده وارد کرد. در این زلزله صدهزار خانه خشتی و گلی با خاک یکسان شدند یا یا خسارت‌های زیادی دیدند. بیش از 35 هزار کشته، 60‌هزار زخمی و 500هزار بی‌خانمان شدند. زلزله رودبار را در فهرست مرگبارترین ۱۰ زلزله جهان در صد سال گذشته قرار می‌دهد.

زمان وقوع : این زلزله در روز 31 خرداد سال 1369 اتفاق افتاد و عباس کیارستمی فیلم «زندگی و دیگر هیچ» را یک سال بعد ساخت. این فیلم پاره‌ی دوم از سه‌گانه کوکر است، دو فیلمِ دیگر «خانه دوست کجاست؟» و «زیر درختان زیتون» هستند.

تمهید برای بازسازی : داستان فیلم سه روز پس از زلزله‌ی خرداد ۱۳۶۹ در استان گیلان اتفاق می‌افتد. پدر و پسری از تهران به منطقه‌ی زلزله‌زده و به‌جستجوی بابک و احمد احمدپور، بازیگران فیلم «خانه دوست کجاست؟» می‌روند. به‌دلیل راه‌بندان، آن‌ها مجبور می‌شوند راه‌های فرعی مختلفی را برای رسیدن به روستای کوکر، محل زندگی پسربچه‌ها، طی کنند. پدر و پسر احمد پور را تا پایان فیلم نمی‌بینند اما خبرهایی از آن‌ها به‌دست می‌آورند.

میزان موفقیت : واکنش سریع کیارستمی به این واقعه و اقدام سریعش برای ساخت فیلم در این باره با تحسین زیادی روبه‌رو شد. خود فیلم «زندگی و دیگر هیچ» هم در چهل‌وپنجمین جشنواره فیلم کن فرانسه، برنده جایزه بخش نوعی نگاه شد. همچنین در هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم سائوپولوی برزیل، جایزه ویژه انجمن منتقدان را به دست آورد.

مزار شریف| عبدالحسن برزیده | 1393

بازسازی کدام واقعه : فیلم «مزار شریف» درباره کشتار دیپلمات‌های ایرانی در کنسولگری ایران در شهر مزار شریف افغانستان است که به دنبال حمله نیروهای طالبان منجر به شهادت 10 تن از کارکنان کنسولگری ایران شد.

زمان وقوع : نیروهای طالبان در هفدهم مرداد سال 1377 شهر مزار شریف را اشغال کردند و برای پیشگیری از قیام‏ های مردمی دست به  کشتار وحشیانه و قتل عام عمومی زدند. همزمان با این کشتار فراگیر، گروهی از طالبان متشکل از تعدادی از شبه‏ نظامیان «سپاه صحابه‏ پاکستان»، به  فرماندهی ملادوست محمد وارد کنسول‏گری ایران در مزار شریف شدند و دیپلمات‏ها و خبرنگار ایرانی حاضر در آن‏جا را تیرباران کردند. عبدالحسین برزیده سال 1393 یعنی شانزده سال بعد، این فیلم را ساخت.

تمهید برای بازسازی : «مزار شریف» به طور مستقیم روی روایت این واقعه دست گذاشته برای جذابیت بیشتر، سراغ همراه کردن آن خرده روایت‌های مختلف نرفته است.

میزان موفقیت : با اینکه خیلی‌ها معتقد بودند «مزارشریف» فیلم درخور و مناسبی برای روایت این واقعه نیست و این اتفاق مهم را به صورت ساده و بدون التهاب پیش روی مخاطبان گذاشته است اما موافق‌های زیادی هم داشت و در جشنواره‌های مختلف با استقبال زیادی روبه‌رو شد. این فیلم توانست در‏ سی‌و‌سومین جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن و دیپلم افتخار بهترین جلوه‏‌های ویژه میدانی و بصری را بگیرد. همچنین در بخش‏های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین نقش اول مرد، بهترین  صدابرداری، بهترین صداگذاری و بهترین چهره‌‏پردازی نامزد دریافت سیمرغ  بلورین شد. همچنین در جشنواره‌های فیلم کانادا و استرالیا و هند هم موفقیت‌هایی به دست آورد.

ماجرای نیمروز| محمدحسین مهدویان | 1395

بازسازی کدام واقعه : فیلم به ترورهای سالهای اول بعد از انقلاب توسط مجاهدین می‌پردازد. پس از برکناری ابوالحسن بنی صدر، گروه‌های ضد حکومت مانند گروه سازمان مجاهدین خلق ایران دست به ترورهای موفق مقامات ارشد حکومت می‌زنند. از سوی دیگر، سازمان اطلاعات کشور و اطلاعات سپاه با همکاری هم درصدد دستگیری اعضای گروه سازمان مجاهدین خلق بودند. تمرکز اصلی فیلم روی ماجرای شناسایی خانه‌های تیمی سازمان مجاهدین و در نهایت شناسایی خانه موسی خیابانی، جانشین مسعود رجوی در خیابان زعفرانیه است.

زمان وقوع : این ترورها و ماجرای شناسایی خانه‌های تیمی در سال 1360 و به دنبال برکناری بنی‌صدر اتفاق افتاد. محمدحسین مهدویان فیلم «ماجرای نیمروز» را 25 سال بعد یعنی در سال 1395 ساخت.

تمهید برای بازسازی : محمدحسین مهدویان در «آخرین روزهای زمستان» و «ایستاده در غبار» از تکنیک جدیدی استفاده کرد و با استفاده از صداهای باقی مانده در آرشیو اثرش را بازسازی کند. این دو اثر در مرز میان داستانی و مستند ساخته شده بودند. او در «ماجرای نیمروز» هم سعی کرد تا حد امکان به این شیوه وفادار بماند. «ماجرای نیمروز» تا حدودی مشابه آثار مستند ساخته شده و مهدویان به جای پیش بردن این وقایع روی یک خط داستانی به نسبت فرعی‌تر یا محور قرار دادن یک شخصیت، سعی کرده همین واقع را به شیوه‌ای داستانی کنارهم بچیند.

میزان موفقیت : «ماجرای نیمروز» در سی‌و‌پنجمین جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد. همچنین بهزاد جعفری طادی سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس را گرفت.

 چهارراه استانبول| مصطفی کیایی | 1396

بازسازی کدام واقعه : مصطفی کیایی در «چهارراه استانبول» سعی کرده واقعه آتش‌سوزی و فرو ریختن ساختمان پلاسکوی تهران را بازسازی کند. ساختمان پلاسکو پس از سه ساعت و نیم سوختن، فرو ریخت و تعداد زیادی از مأموران آتش‌نشانی که در حال مهار آتش‌سوزی، در بیرون و داخل ساختمان بودند زیر آوارِ ناشی از فرو ریختن ساختمان ماندند و کشته شدند.

زمان وقوع : این حادثه صبح روز 30 دی سال 1395 اتفاق افتاد و مصطفی کیایی مدتی بعد اعلام کرد که قصد دارد فیلمی درباره این حادثه بسازد. او یک سال بعد، فیلم «چهارراه استانبول» را سال 1396 به جشنواره فجر سی‌وششم آورد.

تمهید برای بازسازی : کیایی ابتدای فیلمش چند شخصیت معرفی می‌کند که هر کدامشان به نحوی با ماجرای ریزش ساختمان پلاسکو ارتباط پیدا می‌کنند. ماجرای اصلی اما این است که پسری در شب قبل از حادثه، دوست‌ دخترش را که از دست پدرش فرار کرده، در یکی از واحدهای پلاسکو جا می‌دهد و در راهم رویش قفل می‌کند. خودش به همراه دوستش سراغ شرط‌بندی می‌رود و تا صبح همان‌جا می‌ماند. صبح وقتی سراغ پلاسکو می‌رود متوجه می‌شود آتش گرفته است. با این ماجرا وارد آتش‌سوززی پلاسکو می‌شویم و مرحله به مرحله با وقایع این روز، تلاش آتش‌نشان‌ها و نگرانی خانواده‌ها روبه‌رو می‌شویم.

میزان موفقیت : اثر چندان موفقی نبود. خیلی‌ها معتقد بودند مصطفی کیایی به خاطر عجله‌ای که برای ساخت اولین فیلم درباره این حادثه داشته، از حساسیت‌های همیشگی‌اش فاصله گرفته و یک جورهایی سوژه‌سوزی کرده است. با این حال در دو بخش بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین جلوه‌های ویژه بصری سیمرغ گرفت.

بیدار شو آرزو | کیانوش عیاری | 1396

بازسازی کدام واقعه : کیانوش عیاری فیلم «بیدار شو آرزو» را براساس حادثه تلخ زلزله بم ساخت؛ زلزله‌ای به بزرگی 6.6 ریشتر که شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. زمین‌لرزه بم با حدود ۵۰ هزار کشته سومین زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ ایران بعد از زمین‌لرزه ۲۷۲ اردبیل و زمین‌لرزه ۲۳۵ دامغان بود.

زمان وقوع :  زمان وقوع زلزله بم ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ و ۱۲ ثانیه هم طول کشید. کیانوش عیاری فیلم «بیدار شو آرزو» را یک سال بعد یعنی سال 1383 ساخت اما تا ۱۳ سال بعد از تولید، فرصت اکران عمومی پیدا نکرد. تا اینکه در آذر سال ۱۳۹۶ در گروه «هنر و تجربه» اکران شد.

تمهید برای بازسازی : عیاری محور اصلی فیلمش را یک آموزگار جوان روستایی در نظر می‌گیرد. او در حاشیه شهر بم، بعد از بیرون آمدن از زیر آوار متوجه می‌شود همکارش جان سپرده است. به سوی شهر راه می‌افتد تا برای اهالی کمک بیاورد، اما با رسیدن به شهر ناباورانه می‌فهمد که فاجعه اصلی آنجا روی داده است. به پیشنهاد و راهنمایی مردی روحانی، معلم جوان به گورستان شهر میرود و به کار غسل و دفن زنها می‌پردازد و …

میزان موفقیت : در جشنواره بیست‌وسوم فجر برنده سیمرغ بهترین فیلم هنر و تجربه شد و همچنین در بخش مسابقه بین‌الملل، سیمرغ بهترین دستاورد هنری و فنی و بهترین کارگردانی را به دست آورد. خود کیانوش عیاری در مصاحبه‌ای اعتراف کرده که این فیلم حتی از شرایط واقعی بعد از زلزله بم هم تلخ‌تر از آب درآمده است.

حوالی پاییز| حسین نمازی | 1397

بازسازی کدام واقعه : سریال «حوالی پاییز» به کارگردانی حسین نمازی در شبکه سه به فاجعه منا اختصاص داشت. فاجعه‌ای که همزمان با عید قربان در منطقه منای شهر مکه رخ داد و ازدحام جمعیت حجاج، باعث درگذشت بیش از دوهزار زائر شد. در این فاجعه، ۴۶۴ نفر زائر ایرانی هم جانشان را از دست دادند.

زمان وقوع : این فاجعه روز دوم مهر سال 1394 رخ داد و شبکه سه سریال حسین نمازی را پاییز سال 1397 روی آنتن برد.

تمهید برای بازسازی : محور اصلی داستان سریال درباره رابطه عاشقانه یک پسر ایرانی با یک دختر عرب است. اما بخشی از سریال با سفر دو پسر خانواده به حج در همان دوران همزمان می‌شود و بخش‌هایی از داستان به نگرانی این خانواده برای به دست آوردن خبر از آنها اختصاص پیدا می‌کند. از آنجایی که داستان اصلی با ماجرای منا به درستی درهم ادغام نشده، می‌توانیم بگوییم تمهید خوبی برای این بازسازی صورت نگرفته.

میزان موفقیت : تلویزیون از ساخت این سریال تمجید کرد و نامه‌ای هم از سوی خانواده شهدای منا منتشر شد که از تلویزیون بابت ساخت این اثر تشکر کرده‌اند اما واقعیت این است که حوالی پاییز، یکی از ضعیف‌ترین آثاری است که درباره یک واقعه مهم ساخته شده. کارگردان بزنگاه درستی را برای وارد شدن به ماجرای مهم منا انتخاب نکرده بود و در لحظه نمایش بحران هم نتوانست آن تلخی و دردناک بودن وضعیت را با تلاش برای کسب خبرهای جدید از تلویزیون و سایتهای خبری و خبرنگارهای اعزامی به حج به درستی منتقل کند. اینبار هم یک سوژه مهم به راحتی سوخت.

 درخت گردو| محمدحسین مهدویان| 1398

بازسازی کدام واقعه : محمدحسین مهدویان در فیلم «درخت گردو» به فاجعه‌ی بمباران شیمیایی سردشت و تاثیری که روی زندگی مردم گذاشته بود پرداخت. فیلم براساس زندگی قادر مولان‌پور یکی از آسیب‌دیدگان این فاجعه ساخته شده بود. او برای محاکمه‌ی یکی از دلال‌های سلاح‌های شیمیایی عراق در دادگاه لاهه شرکت کرد و سرگذشت خودش را تعریف کرد.

زمان وقوع: بمباران شیمیایی سردشت هفتم تیر سال ۱۳۶۶ در چهار نقطه پر ازدحام شهر سردشت انجام شد. در این حمله ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی و بی‌گناه کشته شدند.

تمهید برای بازسازی : اولین فیلمی بود که انقدر دقیق به فاجعه‌ی بمباران شیمایی سردشت می‌پرداخت و درد و رنج اهالی سردشت را با جزئیات به تصویر می‌کشید. از این رو اهمیت بسیار زیادی داشت. مهدویان داستان را در سه بازه زمانی سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۸۴ و ۱۳۹۵ با تمرکز روی زندگی مردی رنج کشیده اهل آذربایجان غربی، به نام قادر مولان پور که در یکی از روستاهای نزدیک سردشت خانواده‌اش را در این بمباران از دست داده روایت کرده است.

میزان موفقیت: مهدویان برای «درخت گردو» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را از جشنواره سی‌وهشتم فیلم فجر گرفت و پیمان معادی هم برنده سیمرغ بهترین بازیگر مرد شد. «درخت گردو» در یازده رشته دیگر هم نامزد سیمرغ بود.

جنایت بی‌دقت| شهرام مکری| 1400

بازسازی کدام واقعه : «جنایت بی‌دقت» یادآور واقعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان توسط حسین تکبعلی زاده است. این سینما در حین نمایش فیلم «گوزن‌ها» به کارگردانی مسعود کیمیایی به آتش کشیده شد و دست کم ۴۲۰ نفر کشته شدند. این رویداد زمانی آغاز شد که تکبعلی زاده و سه مرد همراهش، قبل از آتش زدن، ساختمان را به سوخت هواپیما آغشته کرده بودند. این آتش‌سوزی بزرگترین حمله تروریستی در طول تاریخ تا قبل از کشتار سال ۱۹۹۰ افسران پلیس سری‌لانکا و حملات ۱۱ سپتامبر معرفی می‌شد.

زمان وقوع : سینما رکس آبادان 28 مرداد سال 1357 به آتش کشیده شد و حسین تکبعلی‌زاده را در ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ به دار آویختند. شهرام مکری هم فیلمش را سال 1398، حدود چهل سال بعد ساخته است.

تمهید برای بازسازی : شهرام مکری مستقیم دست روی این واقعه نگذاشته و درواقع بازسازی آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، در لایه‌های مختلف این فیلم قابل دریافت است. بخش عمده‌ای از روایت اول «جنایت بی‌دقت» درباره چهار نفری است که برای آتش‌سوزی یک سینما روانه می‌شوند و اشاره به جمع چهارنفره‌ای دارد که به سرکردگی حسین تکبعلی زاده برای به آتش کشیدن سینما رکس به سینما رفتند.

میزان موفقیت : «جنایت بی‌دقت» در هفتاد‌و‌هفتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز موفق به کسب جایزه بهترین فیلمنامه از منتقدان سینمایی شد. همچنین این فیلم در چهاردهمین جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک نامزد دریافت جایزه بهترین فیلمنامه، برای شهرام مکری و نسیم احمد پور شد. «جنایت بی‌دقت» از ۱۷ آذر در سینماهای ایران اکران شد.

 آخرین تولد | نوید محمودی | 1400

بازسازی کدام واقعه : فیلم در زمان ورود مجدد طالبان به افغانستان و فرار اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان و واگذاری کاه ریاست‌جمهوری به طالبان روایت می‌شود. زمانی که مردم به هر نحوی می‌خواهند خودشان را از این موقعیت نجات دهند و عده زیادی به فکر مهاجرت افتاده‌اند.

زمان وقوع : ماجراهای ورود طالبان از روز 21 مرداد (12 اوت 2021) به هرات و سپس فرار اشرف غنی در روز ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ (۱۵ اوت ۲۰۲۱) و تسلط طالبان در همین روز به افغانستان را به تصویر می‌کشد.

تمهید برای بازسازی: در فیلم «آخرین تولد» همه چیز در یک خانه و در مواجهه با زندگی چند جوان پیش می‌رود. شب تولد ثریا طالبان به هرات وارد می‌شوند و از آنجا به بعد زندگی این چند نفر به نحوی با ورود طالبان گره می‌خورد. آنها لحظه به لحظه اخبار را چک می‌کنند و به دنبال راه فرار هستند. درواقع در کنار یک ماجرای عاشقانه با فضای پر از ترس و رعب افغانستان در آن ایام مواجه می‌شویم.

میزان موفقیت : «آخرین تولد» به جشنواره فیلم فجر نرسید و به رقابت گذاشته نشد. به همین دلیل افتخاراتی نصیبش نشد. این فیلم درحال حاضر روی پرده سینماهاست و باید دید چه‌قدر فروش می‌کند.