ششم آذر، سال‌روز تولد جمشید مشایخی است؛ بازیگری که اگر عمرش به دنیا باقی بود حالا به سن 88 سالگی می‌رسید. او فروردین سال 1398 از دنیا رفت و کوله‌باری از خاطرات و نقش‌های گرانبها از خودش به جا گذاشت. به بهانه سال‌روز تولد این بازیگر موفق و محبوب، مروری داریم بر نقش‌های مهم کارنامه‌اش. البته قطعا آثار مهم کارنامه مشایخی خیلی بیشتر از اینهاست.
♦قیصر | مسعود کیمیایی | 1348
نام نقش: خان‌دایی
مختصات نقش : نقش خان‌دایی فیلم «قیصر» اولین نقش مهم کارنامه جمشید مشایخی است. نکته قابل توجه اینجاست که خود مشایخی در مصاحبه‌ای گفته که ابتدا قرار بوده نقش فرمان را بازی کند و خان‌دایی به محمدعلی کشاورز سپرده شود اما کشاورز امکان بازی در این فیلم را پیدا نمی‌کند و بالاخره یک روز کیمیایی سراغش می‌آید و می‌گوید او خان‌دایی را بازی کند و فرمان را هم می‌سپارد به ناصر ملک‌مطیعی. مشایخی هنگام بازی در این نقش 35 ساله بوده و خودش گفته برای قرار گرفتن در قالب نقش خان‌دایی به ویژگی‌های جهان‌پهلوان تختی فکر می‌کرده. مشایخی در این نقش آنقدر مورد توجه قرار گرفت که جایزه مجله فیلم و هنر به او تقدیم شد.
♦نفرین | ناصر تقوایی | 1352
نام نقش: ارباب
مختصات نقش : ناصر تقوایی در فیلم «نفرین» یکی از مهمترین نقش‌ها را به جمشید مشایخی سپرد. نقش اربابی میان‌سال و دائم‌الخمر و در عین‌حال شکاک که مورد بی‌مهری همسر جوانش قرار می‌گرفت. او تنها بود و زندگی‌اش در رخوت می‌گذشت. تا اینکه با رود مرد جوان نقاش که برای کمک به پیرمردی در کارهای مزرعه به محل زندگی آنها آمده، وضعیت تغییر می‌کند. ارباب به رابطه میان همسرش با مرد جوان بدبین می‌شود و بیماری مالیخولیایش شدت می‌گیرد. تا اینکه دیگر نمی‌تواند به زندگی‌اش ادامه دهد و دست به قتل می‌زند. رفتار مشایخی در نقش مردی بیمار و روانپریش بسیار دقیق و جذاب از آب درآمده و یکی از مهمترین نقاط قوت این فیلم است.
♦شازده احتجاب| بهمن فرمان‌آرا| 1353
نام نقش: شازده
مختصات نقش : نزدیک به یک دهه از حضور جمشید مشایخی در سینما می‌گذشت که با پیشنهاد بهمن فرمان‌آرا برای بازی در «شازده حجاب» مواجه شد. او در این فیلم عهده‌دار نقش یک شازده به عنوان آخرین بازمانده خاندان قاجار شد. او را در ابتدای داستان، مردی مقتدر می بینیم اما کمی که می‌گذرد پی می‌بریم برخلاف اجداد خود، اعتقادی به زن‌بارگی و کتک‌کاری همسر ندارد. همسرش این ویژگی را یک ضعف می‌داند و به او کنایه می‌زند. شازده در پی اثبات خود است و به شکل نمایشی با کنیز خانه وارد رابطه می‌شود. این یادآوری از جهت بود تا به خاطر بیاوریم زنده‌یاد مشایخی چه موقعیت سخت و حساسی برای نمایش شمایل شازده داشته. او عملکردی خیره‌کننده دارد و حالت‌های درونی و بیرونی شازده را بی‌کم‌و‌کاست مقابل دید مخاطب می‌گذارد. سرخوشی، سردی رابطه، حقارت، انتقام، بیماری و … ویژگی‌های شخصیت هستند.
♦سوته‌دلان | علی حاتمی| 1356
نام نقش: حبیب آقا ظروفچی
مختصات نقش : جمشید مشایخی در کنار بهروز وثوقی یکی از بهترین نقش‌هایش را در «سوته‌دلان» به نمایش گذاشت. کاسب خوش‌نامی به نام حبیب آقا ظروفچی که تا میانسالی ازدواج نکرده و تمام فکرش پیش برادر ناتنی کوچکترش مجید است؛ پسری شیرین مغز که به تنهایی توانایی اداره زندگی خودش را ندارد و حبیب تمام مدت نگران آینده اوست. مشایخی در مواجهه با مجید، سعی می‌کند پخته‌تر و عاقل‌تر جلوه کند و همین هم یکی از امتیازهای نقشش است. دیالوگ پایانی حبیب در امام‌زاده داوود بالای سر برادرش یکی از مشهورترین دیالوگ‌های سینمای ایران است: «همه عمر دیر رسیدیم.»
♦کمال الملک| علی حاتمی| 1362
نام نقش: کمال‌الملک
مختصات نقش : یکی از مهمترین نقش‌های جمشید مشایخی، کمال‌الملک است؛ نقاش چیره‌دست عهد قاجار و اوایل دوره پهلوی که ارتباط بسیار خوبی با ناصرالدین‌شاه داشته. نکته مهم در بازی مشایخی در قامت کمال‌الملک این است که او وقار و بزرگ‌منشی این نقاش را کاملا درک کرده و در طول فیلم با حفظ همین موتیف رفتاری مخاطب را با وجه غالب شخصیت این نقاش مواجه می‌کند. کمال‌الملک یکی از بهترین بازی‌های کارنامه این بازیگر فقید است که تحت نظارت علی حاتمی به درستی به ثمر رسیده است. «دامن هنر در این ملک همیشه آلوده بوده، از حافظ تا من، از من تا کی، خدا می‌داند!» این دیالوگ مشهور مشایخی در کمال‌الملک است که به خاطر حذف بخش دوم آن بسیار گلایه کرده بود.
♦هزاردستان | علی حاتمی| 1358-1365
نام نقش: رضا تفنگچی و رضا خوشنویس
مختصات نقش : سریال «هزاردستان» گالری نقش‌های ماندگار است. یکی از این نقش‌ها که شاه‌نقشی است جاویدان به جمشید مشایخی رسیده است. او رضای هزاردستان است. در برهه‌ای تفنگچی حلقه‌به‌گوش کمیته مجازات و در برهه‌ای دیگر خوشنویس عزلت‌گرفته که تفنگ بر زمین گذاشته و قلم نی به دست گرفته است. یک آدم در دو موقعیت متفاوت با دو رنگ‌آمیزی مختلف. مشایخی با هدایت حاتمی هر دو رضا را طوری بازی می‌کند که نقش‌افرینی‌اش نقل محافل می‌شود. او یکی از ماندگارترین بازی‌هایش را در هزاردستان قاب می‌گیرد.
♦طلسم | داریوش فرهنگ | 1365
نام نقش: شازده
مختصات نقش : یکی از متفاوت‌ترین آثار جمشید مشایخی در فیلم «طلسم» به کارگردانی داریوش فرهنگ رقم می‌خورد. فیلمی ترسناک و رازآلود که شاید بتوان آن را یکی از موفق‌ترین آثار داریوش فرهنگ به حساب آورد. در این فیلم مشایخی در نقش شازده بیماری ایفای نقش می‌کند که نامزدش پنج سال پیش سر سفره عقد ناپدید می‌شود و تمام این پنج سال را بدون اینکه سفره عقد را جمع کند در انتظارش می‌نشیند. شازده زمانی به عشقش می‌رسد که او نه به لحاظ ظاهر و نه روحیات شباهتی به گذشته ندارد. با این حال او را سر سفره عقد می‌نشاند تا به آرزوی دیرینه‌اش برسد که نهایتا به مرادش نمی‌رسد. بازی مشایخی اما در جشنواره پنجم فیلم فجر به چشم داوران جشنواره نمی‌آید.
