ردپای داستان‌ها و نمایشنامه‌های ایرانی و خارجی سال‌هاست در سینمای ایران دیده می‌شود. فیلم‌های ایرانی زیادی با اقتباس از روی آثار نویسنده‌های بزرگ ساخته شده‌اند. به بهانه برگزاری نمایشگاه کتاب بعد از دو سال، مروری داریم بر فیلم‌های مهم اقتباسی سینمای ایران. در این بخش سراغ فیلم‌ها و سریال‌های اقتباسی رفته‌ایم که از اواخر دهه 40 تا اواخر دهه 60 ساخته شده‌اند.
داریوش مهرجویی به عنوان کارگردانی که یدی طولا در توجه به آثار اقتباسی دارد، پیش از انقلاب، دو فیلم مطرح «گاو» و «دایره مینا» را براساس داستان‌هایی از غلام‌حسین ساعدی ساخت. مسعود کیمیایی در فاصله بین سال‌های 1350 تا 1355 سه فیلم اقتباسی ساخت. «داش‌آکل» را براساس داستان صادق هدایت، «خاک» را با اقتباس از «اوسنه باباسبحان» محمود دولت‌آبادی و «غزل» را به عنوان اقتباسی از یکی از داستان‌های خورخه لوئیس بورخس. از میان آثار اقتباسی مهم این دوره می‌توانیم به «شازده احتجاب» ساخته بهمن فرمان‌آرا اشاره کنیم. فیلمی که این کارگردان سال 1353 با اقتباس از اثر درخشان هوشنگ گلشیری ساخته بود.
گاو/ 1348
«گاو» داستان چهارم از مجموعه داستان به‌هم پیوسته «عزاداران بیل» نوشته غلام‌حسین ساعدی است. داستان‌های این مجموعه همگی در روستای بیل اتفاق می‌افتند و شخصیت‌ها در اکثر داســتان‌ها یکی هستند. وجه مشترک هر هشت داستان، فقر و مرگ و گرســنگی و ترس است و پایان همه داستان‌ها به اندوهی می‌رسد که انگار تمامی ندارد. داستان »گاو» هم درباره مرگ تنها گاو این روستاست. گاو مشدحسن، تنها دارایی اوست و جزو جدایی‌ناپذیر زندگی‌اش. مشدحسن مرگ گاو را باور نمی‌کند و رفته‌رفته در گاوش مستحیل می‌شود. این فیلم جزو اولین فیلم‌های ایرانی بود مورد توجه جشنواره‌های جهانی قرار گرفت. سال 1971 در جشنواره فیلم ونیز موفق به کسب جایزه «فیپرشی» شد و در جشنواره‌های کن، برلین، مسکو، لندن، لس‌آنجلس هم به نمایش درآمد.
داش آکل/ 1350
«داش آکل» یکی از داستان‌های مهم صادق هدایت است که سال 1311 در مجموعه «سه قطره خون» به چاپ رسید. مسعود کیمیایی سال 1350 آن را بازی بهروز وثوقی و بهمن مفید مقابل دوربین برد. این فیلم در دوره چهارم جشنواره سینمایی سپاس تهران، جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش دوم مرد و بهترین فیلمبرداری را به خود اختصاص داد و همچنین دیپلم افتخار نقش اول مرد را از جشنواره بین‌المللی فیلم تاشکند گرفت. اهمیت «داش آکل» از این جهت است که روایتی از دلدادگی یک لوطی جوانمرد را به تصویر می‌کشد.
دایی جان ناپلئون/ 1355
یکی از مشهورترین اقتباس‌ها از روی یک رمان ایرانی، بدون شک سریال «دایی‌جان ناپلئون» است. ناصر تقوایی سال 1355، یعنی شش سال بعد از اینکه رمان به قلم ایرج پزشک‌زاد منتشر شد آن را اقتباس کرد. دایی‌جان ناپلئون و مش‌قاسم هنوز هم از ماندگارترین شخصیت‌های سریال‌های تلویزیونی هستند و طرز تفکر و سبک زندگی و تکه‌کلام‌های آن‌ها مثل «کار کار انگلیسی‌هاست» یا «دروغ چرا تا قبر آ آ آ» کماکان در ذهن‌ها مانده و در محاورات به کار می‌رود.
تنگسیر/ 1352
امیر نادری فیلم «تنگسیر» را سال 1352 براساس رمان مشهور صادق چوبک ساخت. چوبک «تنگسیر» را 10 سال پیش از ساخت فیلم یعنی سال 1342 منتشر کرده بود. «تنگسیر» براساس ماجرای واقعی عصیان مردی بهنام زائرمحمد نوشته شده و در عین‌حال به وضعیت اجتماعی و معیشتی مردم تنگستان، دواس و بوشهر و سکوتشان در مقابل ظلم ارباب‌ها اشاره دارد؛ مردی سالم و پرتلاش و اهل مدارا که شهرنشینان بندری دارایی‌اش را گرفته‌اند و حاضر نیستند پس دهند. زائر محمد اسلحه به دست می‌گیرد و تمام آنهایی را که پولش را به زور گرفته‌اند، می‌کشد. «تنگسیر» فیلم موفقی بود و بسیار دیده شد. این فیلم در سال 1975 جایزه بهترین بازیگری را برای بهروز وثوقی از جشنواره فیلم دهلینو به همراه داشت. همچنین فیلم موفق به کســب جایزه بهترین کارگردانی برای امیر نادری از جشنواره فیلم سپاس در سال ۱۳۵۳ شد.
ناخدا خورشید/ 1365
تقوایی فیلم موفق «ناخدا خورشید» را هم با برداشتی آزاد از «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی ساخت و نشان داد در ساخت اثر اقتباسی موفق است. «ناخدا خورشید» بسیار مورد تحسین قرار گرفت. سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره پنجم فیلم فجر به داریوش ارجمند رسید و لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد در دستان سعید پورصمیمی قرار گرفت. همچنین ناصر تقوایی جایزه یوزپلنگ برنزی چهل‌و‌یکمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم لوکارنو را به خاطر این فیلم برنده شد. تقوایی در مجموعه داستان «تابستان همانسال» هم وفاداری‌اش را به سبک آثار ارنست همینگوی نشان داده است.
قصه‌های مجید/ 1369
مجموعه «قصه‌های مجید» متشکل از11 قسمت مجموعه تلویزیونی و سه فیلم سینمایی است که براساس داستان‌های کتاب قصه‌های مجید، نوشته هوشنگ مرادی کرمانی ساخته شده. مرادی کرمانی مجموعه «قصه‌های مجید» را سال 1357 در پنج جلد منتشر کرد و کیومرث پوراحمد سریال «قصه‌های مجید» را سال 1369 ساخت؛ یعنی حدود 12سال بعد از اولین چاپ داستان‌های مرادی کرمانی. بیشترین اهمیت «قصه‌های مجید» به شخصیت‌پردازی جذاب خود مجید برمی‌گردد. نوجوانی خوش‌زبان و تنها که از کودکی نزد مادربزرگش بزرگ شده و وضعیت مالی خوبی ندارد. مدام خرابکاری می‌کند یا در شرایط و موقعیت‌های سخت قرار می‌گیرد. قصه‌های مجید یکی از مهم‌ترین سریال‌های گروه کودک و نوجوان است شخصیت مجید با بازی مهدی باقربیگی آن‌قدر جذاب از آب درآمده که بعید است کسی بتواند راحت از کنارش بگذرد.
ادامه دارد…
