بازسازی وقایع یکی از مهمترین سوژه‌ها برای ساخت فیلم‌های مهم سینماست. در ایران هم علاوه بر بازسازی زندگی شخصیت‌های مهم، فیلم‌های زیادی با تکیه بر یک اتفاق یا حادثه مهم فراگیر ساخته شده؛ بعضی آثار موفقی از آب درآمده‌اند و برخی دیگر صرفا سوژه‌سوزی کرده‌اند و مجال ساخت یک اثر موفق را از کارگردان‌های دیگر گرفته‌اند. به بهانه فیلم «سینما متروپل» و موفقیتش در جشنواره چهل‌ویکم، مروری داریم بر مهمترین فیلم‌هایی که وقایع مهم ایران را بازسازی کرده‌اند.
به گزارش فیلم‌نیوز، تعداد فیلم‌هایی که بخشی از تاریخ را بازنمایی کرده‌اند بیش از اینهاست. طبیعتا می‌شد بسیاری از آثار دفاع مقدس را در این فهرست قرار داد اما سعی کرده‌ایم بیشتر از همه روی وقایع اجتماعی تمرکز کنیم.
♦ زندگی و دیگر هیچ| عباس کیارستمی| 1370
بازسازی کدام واقعه: فیلم درباره زلزله رودبار-منجیل ساخته شده؛ زلزله‌ای به بزرگی ۷٫۴ ریشتر که شهرهای رودبار، منجیل، لوشان و ۷۰۰ روستای اطراف را به نابودی کشاند و به ۳۰۰ روستای دیگر خسارت عمده وارد کرد. در این زلزله صدهزار خانه خشتی و گلی با خاک یکسان شدند یا یا خسارت‌های زیادی دیدند. بیش از 35 هزار کشته، 60هزار زخمی و 500هزار بی‌خانمان شدند.
تمهید برای بازسازی: داستان فیلم سه روز پس از زلزله‌ی خرداد ۱۳۶۹ در استان گیلان اتفاق می‌افتد. پدر و پسری از تهران به منطقه‌ی زلزله‌زده و به‌جستجوی بابک و احمد احمدپور، بازیگران فیلم «خانه دوست کجاست؟» می‌روند. به‌دلیل راه‌بندان، آن‌ها مجبور می‌شوند راه‌های فرعی مختلفی را برای رسیدن به روستای کوکر، محل زندگی پسربچه‌ها، طی کنند. پدر و پسر احمد پورها را تا پایان فیلم نمی‌بینند اما خبرهایی از آن‌ها به‌دست می‌آورند.
میزان موفقیت: واکنش سریع کیارستمی به این واقعه و اقدام سریعش برای ساخت فیلم در این باره با تحسین زیادی روبه‌رو شد. خود فیلم «زندگی و دیگر هیچ» هم در چهل‌وپنجمین جشنواره فیلم کن فرانسه، برنده جایزه بخش نوعی نگاه شد. همچنین در هفدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم سائوپولوی برزیل، جایزه ویژه انجمن منتقدان را به دست آورد.
♦ ارتفاع پست| ابراهیم حاتمی‌کیا | 1381
بازسازی کدام واقعه: داستان این فیلم بر اساس یک هواپیماربایی در مسیر اهواز به بندرعباس در سال 1379 ساخته شد. در این هواپیما ۲۳ نفر از اعضای یک خانواده حضور داشتند و سه نفر از آن‌ها اقدام به این هواپیماربایی کردند که با واکنش به موقع گارد پرواز، اقدام آن‌ها ناکام ماند. حکم اولیه برای این متهمان، اعدام و حبس ابد ولی وکیل آن‌ها توانست حکمشان را به ۲۰ و ۱۵ سال حبس، کاهش دهد. دست آخر هم به درخواست ابراهیم حاتمی‌کیا از رئیس دستگاه قضا، این متهمان در تاریخ نهم فروردین ۱۴۰۰مصادف با نیمه شعبان، عفو و آزاد شدند.
تمهید برای بازسازی: حاتمی‌کیا سعی کرد تاحدودی به ماجرای اصلی وفادار بماند. در این هواپیما با شخصیتی به اسم قاسم مواجهیم که به خانواده و دوستانش نوید می‌دهد در یک شرکت صنعتی در بندرعباس برایشان کار پیدا کرده و با این ادعا آن‌ها را سوار هواپیما می‌کند. تنها کسی که از قصد قاسم باخبر است همسرش نرگس است که به خاطر بارداری کار زیادی ازش برنمی‌آید.
میزان موفقیت: برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم منتخب تماشاگران شد و گوهر خیراندیش هم برای آن دیپلم افتخار گرفت. در بخش‌های بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین چهره پردازی و بهترین جلوه‌های ویژه هم نامزد دریافت سیمرغ شد.
♦ بیدار شو آرزو| کیانوش عیاری| 1383
بازسازی کدام واقعه: کیانوش عیاری فیلم «بیدار شو آرزو» را براساس حادثه تلخ زلزله بم در دی‌ماه 1382 ساخت؛ زلزله‌ای به بزرگی 6.6 ریشتر که شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند.
تمهید برای بازسازی: عیاری محور اصلی فیلمش را یک آموزگار جوان روستایی در نظر می‌گیرد. او در حاشیه شهر بم، بعد از بیرون آمدن از زیر آوار متوجه می‌شود همکارش جان سپرده است. به سوی شهر راه می‌افتد تا برای اهالی کمک بیاورد، اما با رسیدن به شهر ناباورانه می‌فهمد که فاجعه اصلی آنجا روی داده است. به پیشنهاد و راهنمایی مردی روحانی، معلم جوان به گورستان شهر میرود و به کار غسل و دفن زنها می‌پردازد و …
میزان موفقیت: در جشنواره بیست‌وسوم فجر برنده سیمرغ بهترین فیلم هنر و تجربه شد و همچنین در بخش مسابقه بین‌الملل، سیمرغ بهترین دستاورد هنری و فنی و بهترین کارگردانی را به دست آورد. خود کیانوش عیاری در مصاحبه‌ای اعتراف کرده که این فیلم حتی از شرایط واقعی بعد از زلزله بم هم تلخ‌تر از آب درآمده است.
♦ استرداد| علی غفاری| 1390
بازسازی کدام واقعه: فیلم در پی روایت ماجرای گرفتن غرامت ایران بعد از جنگ از سه کشور شوروی، انگلیس و آمریکا در سال 1332 است. بعداز جنگ جهانی دوم روسای شوروی، انگلیس و آمریکا برای مذاکره به تهران می‌آیند و در این نشست مقرر می‌شود سه کشور جهت استفاده از راه‌آهن و حمل و نقل و غله و آذوقه در زمان اشغال، خساراتی را به ایران پرداخت کنند. شوروی موظف می‌شود شصت درصد بدهیش را در قالب یازده تن طلا به صورت شمش و چهل درصد باقیمانده را به صورت دلار آمریکا به بانک ملی ایران واریز کند.
تمهید براس بازسازی: تاکید فیلم روی تلاش سرهنگ تکین برای رساندن طلاهایی که قرار بوده شوروی به عنوان غرامت جنگ جهانی دوم به ایران بپردازد به درون کشور است. فرامرز تکین از طرف سپهبد زاهدی به‌همراه نماینده ویژه دربار، نماینده دولت، افسر زن مترجم زبان روسی و نماینده بانک ملی برای دریافت این غرامت راهی روسیه می‌شود. تکین در هنگام تحویل غرامت متوجه می‌شود که نماینده دربار قصد دارد طلاها را با همکاری سرهنگ روسی بدزدد و بخش مهمی از داستان فیلم به این مسئله اختصاص پیدا می‌کند.
میزان موفقیت: در سی‌و‌یکمین جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بهترین تدوین شد. فیلم در هشت رشته دیگر هم نامزد سیمرغ بود.
♦ مزار شریف| عبدالحسن برزیده| 1393
بازسازی کدام واقعه: فیلم «مزار شریف» درباره کشتار دیپلمات‌های ایرانی در کنسولگری ایران در شهر مزار شریف افغانستان در سال 1377 است که به دنبال حمله نیروهای طالبان منجر به شهادت 10 تن از کارکنان کنسولگری ایران شد.
تمهید برای بازسازی: «مزار شریف» به طور مستقیم روی روایت این واقعه دست گذاشته برای جذابیت بیشتر، سراغ همراه کردن آن خرده روایت‌های مختلف نرفته است.
میزان موفقیت: با اینکه خیلی‌ها معتقد بودند «مزارشریف» فیلم درخور و مناسبی برای روایت این واقعه نیست و این اتفاق مهم را به صورت ساده و بدون التهاب پیش روی مخاطبان گذاشته است اما موافق‌های زیادی هم داشت و در جشنواره‌های مختلف با استقبال زیادی روبه‌رو شد. این فیلم توانست در سی‌و‌سومین جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن و دیپلم افتخار بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بصری را بگیرد. همچنین در بخش‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین نقش اول مرد، بهترین صدابرداری، بهترین صداگذاری و بهترین چهرهپردازی نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد.
♦ ماجرای نیمروز| محمدحسین مهدویان| 1395
بازسازی کدام واقعه: فیلم به ترورهای سالهای اول بعد از انقلاب توسط مجاهدین می‌پردازد. پس از برکناری ابوالحسن بنی صدر، گروه‌های ضد حکومت مانند گروه سازمان مجاهدین خلق ایران دست به ترورهای موفق مقامات ارشد حکومت می‌زنند. از سوی دیگر، سازمان اطلاعات کشور و اطلاعات سپاه با همکاری هم درصدد دستگیری اعضای گروه سازمان مجاهدین خلق بودند. تمرکز اصلی فیلم روی ماجرای شناسایی خانه‌های تیمی سازمان مجاهدین و در نهایت شناسایی خانه موسی خیابانی، جانشین مسعود رجوی در خیابان زعفرانیه در سال 1360 است.
تمهید برای بازسازی: محمدحسین مهدویان در «آخرین روزهای زمستان» و «ایستاده در غبار» از تکنیک جدیدی استفاده کرد و با استفاده از صداهای باقی مانده در آرشیو اثرش را بازسازی کند. این دو اثر در مرز میان داستانی و مستند ساخته شده بودند. او در «ماجرای نیمروز» هم سعی کرد تا حد امکان به این شیوه وفادار بماند.
میزان موفقیت: «ماجرای نیمروز» در سی‌و‌پنجمین جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد. همچنین بهزاد جعفری طادی سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه و لباس را گرفت.
♦ چهارراه استانبول| مصطفی کیایی | 1396
بازسازی کدام واقعه: مصطفی کیایی در «چهارراه استانبول» سعی کرده واقعه آتش‌سوزی و فرو ریختن ساختمان پلاسکوی تهران را در در ماه 1395 بازسازی کند. ساختمان پلاسکو پس از سه ساعت و نیم سوختن، فرو ریخت و تعداد زیادی از مأموران آتش‌نشانی که در حال مهار آتش‌سوزی، در بیرون و داخل ساختمان بودند زیر آوارِ ناشی از فرو ریختن ساختمان ماندند و کشته شدند.
تمهید برای بازسازی: کیایی ابتدای فیلمش چند شخصیت معرفی می‌کند که هرکدامشان به نحوی با ماجرای ریزش ساختمان پلاسکو ارتباط پیدا می‌کنند. ماجرای اصلی اما این است که پسری در شب قبل از حادثه، دوست دخترش را که از دست پدرش فرار کرده، در یکی از واحدهای پلاسکو جا می‌دهد و در راهم رویش قفل می‌کند. خودش به همراه دوستش سراغ شرط‌بندی میرود و تا صبح همان‌جا می‌ماند. صبح وقتی سراغ پلاسکو میرود متوجه می‌شود آتش گرفته است. با این ماجرا وارد آتش‌سوززی پلاسکو می‌شویم و مرحله به مرحله با وقایع این روز، تلاش آتش‌نشان‌ها و نگرانی خانواده‌ها روبه‌رو می‌شویم.
میزان موفقیت: اثر چندان موفقی نبود. با این حال در دو بخش بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین جلوه‌های ویژه بصری سیمرغ گرفت.
♦ جنایت بی‌دقت| شهرام مکری| 1398
بازسازی کدام واقعه: «جنایت بی‌دقت» یادآور واقعه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان توسط حسین تکبعلی زاده است. این سینما سال 1357 در حین نمایش فیلم «گوزن‌ها» به کارگردانی مسعود کیمیایی به آتش کشیده شد و دست کم ۴۲۰ نفر کشته شدند. این رویداد زمانی آغاز شد که تکبعلی زاده و سه مرد همراهش، قبل از آتش زدن، ساختمان را به سوخت هواپیما آغشته کرده بودند.
تمهید برای بازسازی: اگر با فرم فیلمسازی شهرام مکری آشنایی داشته باشید حتما می‌دانید که اینبار هم مستقیم دست روی این واقعه نگذاشته و درواقع بازسازی آتش‌سوززی سینما رکس آبادان، در لایه‌های مختلف این فیلم قابل دریافت است. بخش عمده‌ای از روایت اول «جنایت بی‌دقت» درباره چهار نفری است که برای آتش‌سوزی یک سینما روانه می‌شوند و اشاره به جمع چهارنفره‌ای دارد که به سرکردگی حسین تکبعلی زاده برای به آتش کشیدن سینما رکس به سینما رفتند.
میزان موفقیت: «جنایت بی‌دقت» در هفتاد‌و‌هفتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز موفق به کسب جایزه بهترین فیلمنامه از منتقدان سینمایی شد. همچنین این فیلم در چهاردهمین جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک نامزد دریافت جایزه بهترین فیلمنامه، برای شهرام مکری و نسیم احمد پور شد. «جنایت بی‌دقت» از ۱۷ آذر در سینماهای ایران اکران شد.
♦ روز صفر| سعید ملکان| 1398
بازسازی کدام واقعه: فیلم «روز صفر» سعید ملکان اشاره به نام عملیات تروریستی عبدالمالک ریگی در اسفند سال 1388 دارد. فیلم با آماده‌سازی عملیات انفجاری سراسری توسط گروه عبدالمالک ریگی شروع می‌شود و با تلاش مامور اطلاعاتی برای خنثی کردن عملیات و دستگیری او ادامه پیدا می‌کند.
تمهید برای بازسازی: در این فیلم تمرکز اصلی روی مامور اطلاعات است که در گریم‌ها و لباس‌های مختلف در جایگاه‌های مهم قرار می‌گیرد و اطلاعات لازم را برای این عملیات به دست می‌آورد. درواقع ما با این شخصیت همراه می‌شویم و مثل آثار ابرقهرمانی مرحله به مرحله پیش می‌رویم.
میزان موفقیت: «روز صفر» اولین فیلم سعید ملکان بود و در جشنواره سی‌وهشتم موفق به دریافت سیمرغ بهترین فیلم اول، بهترین جایزه ویژه هیئت داوران، بهترین فیلم از نگاه ملی، بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بهترین طراحی لباس شد.
♦ درخت گردو| محمدحسین مهدویان|1398
بازسازی کدام واقعه: محمدحسین مهدویان در فیلم «درخت گردو» به فاجعه‌ی بمباران شیمیایی سال 1366 سردشت و تاثیری که روی زندگی مردم گذاشته بود پرداخت. اولین فیلمی بود که انقدر دقیق به فاجعه‌ی بمباران شیمایی سردشت می‌پرداخت و درد و رنج اهالی سرردشت را با جزئیات به تصویر می‌کشید.
تمهید برای بازسازی: فیلم براساس زندگی قادر مولان‌پور یکی از آسیب‌دیدگان این فاجعه ساخته شده بود. او برای محاکمه‌ی یکی از دلال‌های سلاح‌های شیمیایی عراق در دادگاه لاهه شرکت کرد و سرگذشت خودش را تعریف کرد.
میزان موفقیت: مهدویان برای «درخت گردو» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را از جشنواره سی‌وهشتم فیلم فجر گرفت و پیمان معادی هم برنده سیمرغ بهترین بازیگر مرد شد. «درخت گردو» در یازده رشته دیگر هم نامزد سیمرغ بود.
♦ سینما متروپل| محمدعلی باشه‌آهنگر| 1401
بازسازی کدام واقعه: محمدعلی باشه‌آهنگر به بهانه فرو ریختن ساختمان سینما متروپل در خرداد 1401 تصمیم به ساخت اثری درباره تاریخچه این سینما گرفت. ماجرای سینما متروپل به عنوان آخرین بازمانده فرهنگ در این شهر ایام جنگ به نحوی با فرو ریختن ساختمان جدید آن گره خورده است. خود کارگردان در نشست خبری اعلام کرد که در دهه شصت و در بحبوحه حصر آبادان به همراه دوستانش تصمیم گرفته‌اند سینما متروپل را بازسازی کنند و این اتفاق‌ها را در واقعیت تجربه کرده‌اند.
تمهید برای باسازی: داستان با شخصیتی به نام رضا که مستندساز و عاشق سینماست شروع می‌شود. او با جمع‌آوری بقایای سینماهای تخریب شده و فراری دادن یک آپاراتچی از زندان سعی می‌کند هرطور شده سینما را راه بیندازد. در این بین تن به سانسور می‌دهد تا فقط اجازه اکران فیلم‌ها را داشته باشد.
میزان موفقیت: این فیلم در جشنواره چهل‌ویکم فجر با نامزدی در دوازده رشته، در صدر قرار گرفت و نهایتا سیمرغ بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمبرداری به این فیلم رسید.
