محمد صابری | سعید روستایی کارگردان جوانی است که این روزها مهیای نمایندگی سینمای رسمی ایران در جشنواره فیلم کن و تازه‌ترین ساخته‌اش پیش از رونمایی، خبرساز شده است. کارگردانی که تا پیش از عبور از مرز 30 سالگی بهواسطه کارگردانی فیلم‌هایی مهم و پرحاشیه، در کانون توجه قرار گرفت و حالا چهارمین فیلمش قرار است دومین حضور رسمی او در یکی از مهمترین رویدادهای سینمایی جهان را برایش رقم بزند؛ یک دهه فیلمسازی او را از منظر حاشیه‌ها مرور کرده‌ایم.
به گزارش فیلم‌نیوز، از سال 94 که فیلم «ابد و یک روز» تبدیل به پدیده جشنواره سی‌وچهارم فیلم فجر شد، دقیقا یک دهه می‌گذرد و حالا دیگر نمی‌توان این واقعیت را کتمان کرد که سعید روستایی فارغ از کیفیت فیلم‌هایی که کارگردانی کرده، کارگردان مهمی در سینمای ایران است؛ کارگردانی که فعالیت حرفه‌ای‌اش تا به امروز، علاوه‌بر متن قابل نقد و تحلیل، حاشیه‌های پررنگی هم داشته است.
«زن و بچه» فیلم تازه روستایی است که به‌زودی در بخش اصلی جشنواره فیلم کن روی پرده می‌رود و از همین امروز می‌توان پیش‌بینی کرد که این‌بار هم قرار است با اثری پرحاشیه در مختصات داخلی و بین‌المللی از این کارگردان جوان مواجه شویم.
به بهانه این حضور، در این گزارش مروری فوری و فهرست‌وار بر اهم حواشی کارنامه روستایی از روزهای کارگردانی‌اش در سینمای کوتاه، تا همین امروز داشته‌ایم.
فیلم‌های کوتاه| 1393-1390
در معرفی سعید روستایی در همان مقعطی که قرار بود با اولین فیلم بلند خود در جشنواره فیلم فجر حضور پیدا کند، بسیاری از تجربه‌های او در سینمای کوتاه می‌نوشتند. روستایی از کارگردانان شاخص برخاسته از سینمای کوتاه است که در حد فاصل سال‌های 90 تا 93 با کارگردانی سه فیلم کوتاه نگاه‌ها را به سمت استعداد خود جلب کرد او ابتدا «شنبه» را ساخت و بعد «مراسم» و «خیابان خیلی آرام» را کارگردانی کرد. فیلم‌های کوتاهی که البته بعد از توفیق روستایی در سینمای بلند، بیشتر دیده شد و در معرض توجه حاشیه‌سازان هم قرار گرفت!
مادری که پدر شد؛ «این که چیزی نیست، برید مراسمش رو ببینید!» بعد از حواشی «برادران لیلا» که در همین گزارش به آن اشاره خواهیم کرد، برخی منتقدان فیلم، تلاش می‌کردند ریشه‌های نگاه روستایی که آن‌ها مدعی بودند «ضدیت با والدین» است را باید در فیلم‌کوتاه «مراسم» جست! فیلمی که روستایی در سال 92 آن را ساخته بود و موقعیت اصلی داستانی‌اش به‌شدت شبیه «برادران لیلا» بود، البته در آن فیلم‌کوتاه محور بلایا، نه پدر خانواده که مادر خانواده بود. به دلیل همین شباهت هم این فیلم‌کوتاه بعد از جنجال‌های «برادران لیلا» بیشتر و فراگیرتر دیده شد و در مواردی به حواشی محتوایی کارنامه روستایی ضریب داد.
ستاره‌بازی در فیلم‌کوتاه؛ اما سعید روستایی فیلم‌کوتاه معروف دیگری هم دارد که در همین سال‌های اخیر، نسخهای از آن در فضای مجازی منتشر شده است. فیلم «خیابان خیلی خلوت» را روستایی در سال 93 ساخت و آنچه امروز درباره این فیلم‌کوتاه جلب‌توجه می‌کند ترکیب بازیگران آن است. نوید محمدزاده، هوتن شکیبا، لیندا کیانی، علیرضا استادی و سعید چنگیزیان هرچند یک دهه پیش، شهرت امروز را نداشتند اما قرار گرفتن آن‌ها در کنار یک دیگر آن هم در فیلمی 40 دقیقه‌ای، حکایت از علاقه سعید روستایی به استفاده از بازیگران حرفه‌ای حتی در مقیاس فیلم‌کوتاه دارد.
ابد و یک روز| 1394
جشنواره فیلم فجر در دوره سی‌وچهارم شاهد ظهور دو استعداد بود که حالا و بعد از یک دهه، هر دو از چهره‌های شاخص فیلمسازی البته در دو فضای کاملا متفاوت هستند؛ یکی محمدحسین مهدویان که «ایستاده در غبار» را داشت و دیگری سعید روستایی که «ابد و یک روز»ش را ساخته بود. روستایی به‌صورت ویژه موردتوجه داوران قرار گرفت و همه سیمرغ‌های اصلی را در عنفوان جوانی شکار کرد. فیلمی که پیمان ابدی، پریناز ایزدیار و نوید محمدزاده نقش‌آفرینی‌های درخشانی در آن داشتند.
خطرناک یا لایق سیمرغ‌باران؛ اینکه فیلمساز جوانی در سن 26 سالگی فیلمی بسازد و در اولین تجربه حضورش در مهمترین رویداد سینمایی کشور موفق به شکار 9 سیمرغ بلورین شود، طبیعتا نمی‌توانست اتفاقی بی‌حاشیه باشد! البته «ابد و یک روز» یک پدیده بود و تقریبا اکثر قریب به اتفاق رسانه‌ها و منتقدان در این زمینه اشتراک‌نظر داشتند اما این حجم از توجه داوران، اولین حاشیه‌های رسانه‌‌ای را برای سعید روستایی رقم زد تا جایی که برخی این ترکیب جوایز را مشکوک توصیف کردند! در سوی دیگر هم منتقدانی همچون مسعود فراستی، نه فقط استانداردهای سینمایی فیلم را زیر سوال بردند که آن را «خطرناک‌ترین» فیلم آن دوره جشنواره توصیف کردند. اولین نشانه‌های مرزبندی موافقان و مخالفان روستایی که در سال‌های بعد شدت گرفت، در همین مرحله عیان شد.
حذف از فهرست اسکاری؛ نماینده سینمای ایران برای معرفی به آکادمی اسکار در سال 94 فیلم «فروشنده» اصغر فرهادی بود که توانست دومین اسکار را هم به ویترین افتخارات سینمای ایران هدیه کند، اما فرآیند انتخاب این نماینده هم حاشیه‌هایی داشت. هیأت انتخاب اسکار که به سنت هر ساله در بنیاد فارابی تشکیل می‌شد، در مرحله بررسی فیلم‌هایی که شانس معرفی به آکادمی را دارند، در نهایت پنج فیلم «ایستاده در غبار»، «دختر»، «فروشنده»، «لانتوری» و «ناهید» را انتخاب کردند و «ابد و یک روز» با تمام شایستگی‌هایش حتی در لیست نهایی نیز قرار نگرفت که اتفاقی عجیب و غیرمنتظره بود. این حذف از سوی یک نهاد دولتی، همان زمان مورد انتقاد گروهی از طرفداران سعید روستایی قرار گرفت، اما بعدتر با درخشش فیلم اصغر فرهادی، همه چیز به دست فراموشی سپرده شد.
و اما سمیه؛ نه فقط در میان دیالوگ‌های این فیلم که بیراه نیست اگر «سمیه نرو…» را وایرال‌شده‌ترین دیالوگ سینمای ایران در دهه 90 توصیف کنیم. دیالوگی که نوید محمدزاده آن را خطاب به کاراکتر «سمیه» در فیلم «ابد و یک روز» با بازی پریناز ایزدیار می‌گوید و کیفیت اجرای آن موردتوجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفت. اما حاشیه اصلی مربوط به این دیالوگ زمانی رقم خورد که یکی از خوانندگان لس‌آنجلسی در تحریفی مبتذل از آن بهره گرفت و سعی کرد از شهرت عمومی این دیالوگ بهانه‌ای برای موج‌سواری فراهم بیاورد. این اقدام هرچند در واقع واکنشی به بازنشر متواتر این دیالوگ در شبکه‌های اجتماعی بود اما از منظر حقوقی هم موردتوجه برخی صاحب‌نظران قرار گرفت و این گزاره مطرح شد که مالکان فیلم «ابد و یک روز» امکان شکایت رسمی از این اقدام را دارند، البته که بهترین جواب به خواننده موردنظر، «خاموشی» بود!
متری شیش‌ونیم| 1397
حتی مخالفان سفت‌وسخت فیلم اول سعید روستایی هم تا همین امروز، فیلم «متری شیش و نیم» را اثری قابل‌توجه در سینمای اجتماعی ایران به‌ویژه در دهه 90 به شمار می‌آورند. فیلمی که روستایی با همان بازیگران اصلی فیلم «ابد و یک روز» آن را کارگردانی کرد و محبوبیتش در میان فیلم‌بازها را چند پله ارتقا داد. فرآیند تولید این فیلم به تهیه‌کنندگی سیدجمال ساداتیان هم کم‌حاشیه نبود، از جابه‌جایی در ترکیب ستاره‌های فیلم گرفته تا کیفیت حضور تعداد قابل‌توجهی از معتادان بهعنوان سیاهی‌لشگر در فیلم.جدایی شهاب و جایگزینی نوید؛ شهاب حسینی یکی از بازیگران اصلی فیلم «متری شیش و نیم» در مرحله پیش‌تولید بود. سعید روستایی او را برای نقش ناصر خاکزاد بهعنوان یکی از سرشاخه‌‌های قاچاق و توزیع مواد در فیلمش انتخاب کرده بود که این نقش سرانجام به نوید محمدزاده رسید. درباره دلیل این جدایی حرف و حدیث‌هایی در همان مقطع مطرح شد اما رسمی‌ترین روایت متعلق به خود شهاب حسینی است که اخیرا در گفت‌وگویی با فریدون جیرانی از اختلاف‌نظر بر سر تحول کاراکتر مدنظر در فیلمنامه گفت که باعث شد بعد از یک ماه همکاری، از ادامه کار با روستایی انصراف دهد.
پلیس شاکی می‌شود؛ پیمان معادی در فیلم «متری شیش‌ونیم» ایفاگر نقش یکی از مأموران مبارزه با قاچاق مواد مخدر است و بخشی از داستان فیلم بر فعالیت‌های پلیس در این حوزه متمرکز است. از همین منظر فیلم باید از حمایت و مجوزهای پلیس برای تولید استفاده می‌کرد. نیروی انتظامی که سابقه سرمایه‌گذاری و بعد جلوگیری از اکران فیلم «خانه پدری» را در کارنامه خود داشت، این‌بار هم از نتیجه نهایی فیلم روستایی رضایت نداشت و همین مورد باعث اختلاف شدید میان کارگردان جوان و نیروی انتظامی شد. اولین نشانه‌های این اختلاف بهواسطه تأخیر در رونمایی فیلم در جشنواره فجر عیان شد که برخی رسانه‌ها بهواسطه اظهارات تلویحی تهیه‌کننده، دلیل آن را ممانعت از اکران فیلم توسط پلیس دانستند. تهیه‌کننده فیلم بعدها گفت: «ما ۵ بار در ایام جشنواره فیلم را تغییر دادیم اما این حذفیات به قصه لطمه نزد». البته بعدتر مسئولان نیروی انتظامی با صراحت بیشتر دلایل مخالفت خود با فیلم را مطرح کردند و سعید روستایی هم روی سن اختتامیه فجر، دلخوری‌اش را به وضوح نشان داد و گفت: «پشت دستم را داغ می‌کنم که دیگر پلیس حتی از پشت دوربینم رد شود!»
هنروران پرحاشیه؛ در میانه سال 97 و در شرایطی که کشور دچار برخی التهابات سیاسی و اجتماعی هم بود، برخی شبکه‌های فارسی‌زبان ویدئویی را منتشر کردند و مدعی اغتشاش و اعتصاب در اتوبان حکیم تهران شدند. اما بعدتر مشخص شد که این ویدئو مربوط به پشت‌صحنه فیلم «متری شیش و نیم» و سکانس فرار معتادان از دست پلیس بوده است! ساداتیان همان زمان در گفت‌وگو با بخش‌های خبری مانند 20:30 این ماجرا را توضیح داد تا جلوی شایعات را بگیرد. تعداد بالای معتادانی که به‌جای هنرور در فیلم حضور داشتند اما حاشیه‌های دیگری هم داشت. به‌گفته ساداتیان، این معتادان در طول فیلمبرداری، مواد خود را با هزینه پروژه تأمین می‌کردند و به‌نوعی به جای دستمزد، خواستار تأمین مواد خود می‌شدند!
قیچی سانسور و انتشار سکانس حذف‌شده؛ بعد از رونمایی پرحاشیه «متری شیش و نیم» فیلم بالاخره توانست سیمرغ بهترین فیلم از نگاه مخاطبان جشنواره را به دست بیاورد و خیلی زود بهعنوان اکران نوروز راهی پرده سینماها شود. اکران همزمان فیلم با «رحمان 1400» و تخصیص سالن‌های کمتر به آن با اعتراض سعید روستایی و نوید محمدزاده در فضای مجازی مواجه شد، اما حاشیه اصلی در فرآیند عرضه زمانی رخ داد که ناگهان نسخهای قاچاق از فیلم راهی بازار شد و عجیب اینکه این نسخه، حاوی سکانس‌هایی حذف‌شده نسبت به نسخه اکران رسمی بود. کاراکتر پیمان معادی در انتهای فیلم و بعد از شکار ناصر خاکزاد از کار خود استعفا می‌دهد و این تصمیمی بود که گویا به مزاق پلیس خوش نیامده بود، به همین دلیل هم فیلم برای دریافت مجوز، دچار سانسور شد.
برادران لیلا| 1400
اگر قرار بر رتبه‌‌بندی براساس حاشیه‌ها باشد، قطعا «برادران لیلا» گوی سبقت را از دیگر فیلم‌های سعید روستایی خواهد ربود! فیلمی که نه فقط از منظر ممیزی و حواشی مرتبط با تولید که بهواسطه مرزبندی جدی میان موافقان و مخالفانش، به‌شدت در کانون توجه قرار گرفت. سومین فیلم بلند سعید روستایی، سومین همکاری او با زوج پیمان معادی و نوید محمدزاده را رقم زد و در کنار آن‌ها ستاره‌های دیگری همچون سعید پورصمیمی، ترانه علیدوستی، فرهاد اصلانی و مهدی حسینی‌نیا هم در فیلم درخشیدند.
غیبت خودخواسته از فجر؛ حواشی «برادران لیلا» از همان مرحله تولید کلید خورد. فیلمی که گفته می‌شد سرمایه‌ای کلان و مشکوک پشت تولید آن است و اتفاقا شایعه شد که درز کردن رقم بالای دستمزد کارگردان، زمینه‌ساز بروز اختلاف جدی میان ستاره‌های اصلی فیلم هم شده است! فارغ از این حواشی و شایعات فیلم پروسه تولید طولانی‌ای داشت که به روستایی فرصت داد تا همین طولانی‌‌شدن را بهانه عدم حضور فیلم در جشنواره فجر سال 1400 کند. البته که شواهد نشان می‌داد این عدم حضور بیش از آنکه مرتبط با طولانی شدن مراحل فنی باشد، متأثر از تصمیم روستایی برای عدم حضور در فجر داشت. گمانه‌‌ای که بعدتر با راه‌یابی فیلم به جشنواره کن تقویت هم شد.
پس‌لرزه‌های یک بوسه؛ رونمایی «برادران لیلا» در جشنواره کن، بهانه‌ای برای حضور عوامل اصلی روی فرش قرمز این رویداد بود که جرقه اصلی حواشی بعدی این فیلم را هم زد! فارغ از برخی اظهارنظرهای عوامل در گفت‌وگو با رسانه‌ها، آتش اصلی حاشیه‌ها با انتشار تصاویر مربوط به بوسه نوید محمدزاده و فرشته حسینی، روی فرش قرمز کن شعله‌ور شد و دومینوی اتفاقات بعدی را کلید زد. سازمان سینمایی که تا آن زمان ترجیح داده بود مذاکرات برای حضور این فیلم به نمایندگی از سینمای ایران را در پشت درهای بسته دنبال کند، ناگهان برای دور کردن اتهامات احتمالی از خود، تصمیم گرفت از مخالفتش با این حضور بگوید و اعلام کند این فیلم اساسا مجوز حضور در کن را نداشته است! جالب اینکه جواد نوروزبیگی در مقام تهیه‌کننده، علاوه‌بر «برادران لیلا» در همین دوره از جشنواره کن فیلم «هرمان» را هم در یکی از بخش‌های جنبی داشت که بعدتر با نام «تصور» و بدون هیچ حاشیه‌ای به اکران عمومی هم رسید.
توقیف بدون تعارف؛ واکنش‌ها به حواشی فرش قرمز کن از یک سو و خبرهای جسته و گریخته درباره سکانس‌های خط قرمزی در فیلم، آرام‌آرام بازگشت سلامت فیلم به چرخه رسمی اکران در سینمای ایران را ناممکن کرد! سازمان سینمایی هم تعارف را کنار گذاشت و با انتشار بیانیهای رسمی اعلام کرد که فیلم «برادران لیلا» توقیف است. مدیران سینمایی بعدتر دو سکانس مشخص را دلیل این توقیف و عدم صدور پروانه نمایش برای فیلم دانستند. یکی سکانس ادرار کردن پدر خانواده در سینک ظرفشویی و دیگری هم سکانس معروف سیلی لیلا به گوش پدر. تصمیم به توقیف فیلم اما جلوی عرضه آن را نگرفت و در آستانه نوروز 1402 بود که بهواسطه اکران آنلاین فیلم در یک پلتفرم خارجی، نسخه باکیفیت آن در فضای مجازی منتشر شد. «برادران لیلا» بی‌شک پرمخاطب‌ترین فیلم ایرانی در نوروز آن سال بود که به‌شدت موردتوجه قرار گرفت.
صدای بلند یک سیلی؛ همین اواخر وقتی سکانس رویارویی نقی معمولی و بهتاش در «پایتخت7» موردتوجه مخاطبان قرار گرفت، یکی از روزنامه‌های اصولگرا تیتر زد؛ «سیلی محکم پایتخت به برادران لیلا»! این تیتر ریشه در بازتاب پربسامد سکانس کلیدی فیلم سعید روستایی در میان طیف‌های مختلف داشت. بخش عمده‌ای از مخالفان محتوایی فیلم، سیلی کاراکتر لیلا با بازی ترانه علیدوستی به‌صورت پدر با بازی سعید پورصمیمی را توهین عیان به جایگاه پدر در خانواده ایرانی توصیف کردند و از همین منظر حتی تبدیل به مدافعان توقیف فیلم شدند! اما کم نبودند کاربران فضای مجازی که از این سکانس استقبال کردند و درباره لزوم نقد اشتباه بزرگ‌ترها و حتی پدر و مادرهای خطاکار نوشتند. با این همه سیلی لیلا، یکی از شناسنامه‌های اصلی فیلم شد که بعدتر نشریات سینمایی در پرونده‌های ویژه‌ای به ابعاد مختلف آن هم پرداختند.
زن و بچه| 1404
حالا همه چشم انتظار رونمایی از چهارمین فیلم بلند روستایی در جشنواره کن هستیم. «زن و بچه» به نسبت فیلم‌های قبلی روستایی، فرآیند تولید کم‌حاشیه‌ای داشت و تا حدودی تصویربرداری را در سکوت خبری پشت‌سر گذاشت. فیلمی که زمان آن 131 دقیقه اعلام شده و بازیگرانی همچون پریناز ایزدیار، پیمان معادی، فرشته صدرعرفایی، حسن پورشیرازی و سحر گلدوست در آن ایفای نقش کرده‌اند. این خلاصه داستان هم از آن منتشر شده است: «مهناز یک پرستار بیوه ۴۰ ساله است که با پسری یاغی‌اش به نام علی‌یار که به‌تازگی از مدرسه اخراج شده، دائما درگیر است. در طول مراسم نامزدی مهناز با حمید تنش‌های خانوادگی به اوج می‌رسد و یک تصادف دردناک و تراژیک رخ می‌دهد. در دنباله این تصادف، مهناز باید با فقدانی که تجربه کرده دست و پنجه نرم کند و در مسیری برای برقراری عدالت قدم بردارد.»
ورود با تأخیر به کن؛ اولین حاشیه‌ای که تا به اینجا به نام «زن و بچه» ثبت‌شده مربوط به فرآیند راه‌یابی‌اش به جشنواره کن است. وقتی مدیر جشنواره در نشست خبری اعلام فیلم‌های بخش اصلی، نامی از سعید روستایی نبرد، برخی رسانه‌ها در داخل تیترهایی علیه این فیلمساز جوان زدند و حکم به ناکامی او دادند. با این همه اما اصل ماجرا مربوط به آماده نبودن نسخه نهایی فیلم بود و بعد از یک هفته فیلم توانست در وقت اضافه، به ترکیب فیلم‌های بخش اصلی این رویداد راه پیدا کند.
ثابت کن مستقلی؛ چالش‌های روستایی اما تمامی ندارد! همزمان با راه‌یابی «زن‌وبچه» به جشنواره کن، برخلاف انتظار، طیفی از فعالان سیاسی خارج از کشور اقدام به سم‌پاشی علیه آن کردند و به بهانه‌هایی همچون دریافت مجوز تولید از وزارت ارشاد و یا حضور بازیگران زن باحجاب در آن، استقلال روستایی را زیر سوال بردند! در مقابل این جریان محمد رسول‌اف به دفاع از سعید روستایی و اهمیت حضور فیلمش در کن پرداخت و خود روستایی هم با انتشار بیانیهای تأکید کرد: «من فیلمی درباره زنی ساخته‌ام که علیه جامعه مردسالار می‌جنگد، و برایم عجیب است که توسط برخی افراد در خارج از ایران به همکاری با حکومت متهم شده‌ام. زن و بچه با رنج و سختی فراوان، با بودجه بخش خصوصی و همکاری یک شرکت تولیدی فرانسوی ساخته شد. این فیلم بخشی از نوعی سینمای مقاومت است که در دوران ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در آستانه نابودی بود. ما زن و بچه را ساختیم تا سنت سینمای اجتماعی را که در بافت ما ذاتاً سیاسی است، احیا کنیم.» و این بیانیه نقطه آغاز هجمه تندروهای داخلی علیه روستایی بود. حاشیه‌های «زن و بچه» بی‌شک ادامه‌دار خواهد بود.
پست های مشابه :
نگاهی به آثار سعید روستایی به بهانه‌ی صدور پروانه ساخت فیلمِ جدیدش «زن و بچه» | درام‌های پیچیده و شخصیت‌های چند‌لایه
در چهارمین تجربه کارگردانی و بعد از ساخت فیلم جنجالی و پرحاشیه «برادران لیلا» اتفاق می‌افتد | سعید روستایی «زن و بچه» را می‌سازد
نام فیلم جدید سعید روستایی چیست و آیا به مانند ساخته‌های قبلی‌اش ارتباطی مستقیم و تمتاتیک با قصه دارد | تو را چه نام دهم من
مروری بر همکاری‌های مشترک و موفق پیمان معادی و نوید محمدزاده | رویارویی دو غول
