محمد صابری | فیلم سینمایی «خانه پدری» یکی از مهمترین و پربسامدترین تولیدات سینمایی در سالهای پایانی دهه 90 بود که پس از یک رونمایی در جشنواره فیلم فجر، سرنوشت غریبی در فرآیند اکران عمومی پیدا کرد؛ فیلمی تلخ و تکاندهنده از کیانوش عیاری که هر چند مهر «توقیف» بر پروندهاش خورده بود اما پس از چند سال، حالا نسخه با کیفیت آن بهصورت کاملا قانونی و رسمی در پلتفرم فیلمنت در دسترس عموم مخاطبان قرار گرفته است؛ فرآیندی تلخ و تکراری که «خانه پدری» تنها قربانی آن نبوده است.
به گزارش فیلمنیوز، قصه «توقیف» یکی از قصههای غریب و پر آب چشم در سینمای ایران است. قصهای که هیچ قهرمانی ندارد و همه طرفها گویی در آن محکوم به قربانی شدن هستند؛ هم خالق اثر و هم مخاطب اثر! فیلمهای بسیاری طی دهههای گذشته در سینمای ایران، با دلیل و بیدلیل با مهر توقیف مواجه شدهاند اما گذشت زمان و فرونشست غبارها، سرنوشتی متفاوت برای آنها رقم زده است.
«خانه پدری» یکی از تازهترین نمونههاست که پس از سرگذشت پرفرازونشیبی که داشت، حالا فرصت ارتباطی آرام و بیحاشیه با مخاطبانش را پیدا کرده است. فیلمی که عدهای تلاش کردند با ابزار توقیف و سانسور جلوی دیده شدن آن را بگیرند اما حالا هر ایرانی در خانهاش میتواند به تماشای نسخهای از آن بنشیند!قدرت گرفتن شبکه نمایش خانگی و فرآیند متفاوت و گسترده عرضه محصولات نمایشی در پلتفرمها حالا فرصت ویژهای را فراهم آورده است تا نه فقط فیلمها و سریالهای روز که آثار مهم و تاریخساز سینمای ایران، در شرایطی استاندارد و باکیفیت در دسترس قرار بگیرند.در این گزارش مروری کوتاه بر موقعیت و سرنوشت 7 فیلم سینمایی داریم که در فرآیند اکران عمومی بر پرده سینما با مهر توقیف مواجه شدند و سرانجام در بستر شبکه نمایش خانگی فرصت مواجهه رسمی با مخاطب خود را بهدست آوردند.
باشو غریبه کوچک | بهرام بیضایی

درست در سالهایی که فضای حاکم بر سینمای ایران بهویژه در تولیدات مرتبط با جنگ تحمیلی، رنگ و بوی حماسه و تهییج برای دفاع از کشور داشت، بهرام بیضایی با زاویه نگاهی متفاوت و هنرمندانه سراغ بازنمایی بخشی از آسیبهای جنگ رفت و «باشو غریبه کوچک» را با همین نگاه به ویترین افتخارات سینمای ایران افزود؛ فیلمی که جلوتر از زمانهاش بود و به درستی درک نشد!
شرایطش در اکران چگونه بود؛ فیلم «باشو غریبه کوچک» محصول سال 64 بود اما سوءبرداشتها از محتوای آن و الصاق برچسب «ضدجنگ» باعث شد که تا سالها امکان اکران عمومی به دست نیاورد. فیلم بالاخره در سال 68 و پایان جنگ فرصت اکران عمومی به دست آورد. جالب اینکه فیلم بهرغم تحمل توقیف چهارساله بدون جرح و تعدیل روانه پرده سینماهای کشور شد و آنقدر مورد استقبال منتقدان قرار گرفت که جایگاهی معتبر در فهرست بهترین آثار سینمای دفاع مقدس هم کسب کرد.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ فیلم «باشو غریبه کوچک» که در مقطع تولید محکوم به توقیف شد، سالها بعد موردتوجه مدیران سینمایی هم قرار گرفت و در سال 94 نسخه ترمیمشده آن در گروه سینمایی «هنروتجربه» روی پرده رفت. نسخه کامل فیلم بدون هیچ اصلاحیهای، در شبکه نمایش خانگی هم عرضه شد . فیلیمو نسخه باکیفیتی از این فیلم را نوروز امسال بدون اطلاع رسانی بر بستر پلتفرم خود منتشر کرد.
قصهها | رخشان بنیاعتماد

یکی از ایدههای جذاب برای هر فیلمساز بزرگی، سراغ گرفتن از سرنوشت کاراکترهای محبوب در آثار ماندگار خود است. ایدهای که رخشان بنیاعتماد را در آستانه دهه 90 به وسوسه انداخت تا کاراکترهای آثار ماندگار خود در سالهای قبل را در یک فیلم گردهم بیاورد و سرانجام تراژیکشان را به تصویر بکشد. «قصهها» اینگونه متولد شد.
شرایطش در اکران چگونه بود؛ «قصهها» فرآیند تولید پرحاشیهای هم داشت چراکه بدون پروانه ساخت و در سکوت خبری تولید شده بود اما سرانجام در جشنواره سیودوم فیلم فجر بود که برای اولینبار شاهد رونمایی از این فیلم رخشان بنیاعتماد بودیم. فیلمی که طبیعتا سینمادوستان بسیاری را سرذوق آورد و اتفاقا در یکی از خطوط داستانی خود، روایتگر فیلمسازی بود که با معضل سانسور دستوپنجه نرم میکند. مدیران سینمایی وقت با محتوای فیلم زاویه داشتند و به همین دلیل مهر توقیف روی آن زدند، به خیال آن که برای همیشه در کشوها باقی میماند! با تغییر دولت اما نه فقط فیلم اکران شد که حتی رخشان بنیاعتماد برای دفاع از آن به برنامه «هفت» تلویزیون رفت.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ آبانماه سال 94 نسخه قانونی فیلم «قصهها» راهی شبکه نمایش خانگی شد. این عرضه هم اما بیحاشیه نبود و در واکنش به برخی اعتراضات مدیرعامل شرکت فیلمسازان جوان که متولی انتشار خانگی فیلم بود در یک گفتوگوی رسمی اعلام کرد: «نسخه کامل فیلم سینمایی قصهها در تاریخ ۱۱/۵/۹۴ در شورای بازبینی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پروانه نمایشی به شماره ۹۲۹۶۱/۹۳/۱۵۴ دریافت کرده است که پروانه نمایش نیز موجود است و تصویر آن در اختیاز رسانهها قرار میگیرد. این فیلم در تاریخ ۶ آبان ماه در سراسر کشور با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری شرکت گلرنگ رسانه در تیراژ ۵۰۰ هزار نسخه توزیع شد.»
سنتوری | داریوش مهرجویی

در روزهایی که آخرین خبرها درباره مختومه شدن پرونده قتل هولناک داریوش مهرجویی در حال انتشار است، یاد کردن از فیلمی که حسرتهای بسیاری را بر دل این فیلمساز بزرگ گذاشت، کمی تلخ است. «سنتوری» فیلم عزیزی برای زندهیاد مهرجویی بود که داغ اکران عمومی و مواجهه بیواسطه سینمادوستان با آن در تاریکی سالن سینما، تا همیشه بر دلش ماند!
شرایطش در اکران چگونه بود؛ فیلم «سنتوری» را داریوش مهرجویی در سال 85 ساخت و برای اولینبار هم در جشنواره فجر همان سال رونمایی شد. فیلمی متفاوت درباره معضل اعتیاد که هم از منظر ترکیب بازیگران و هم از منظر فضای موسیقاییاش بهشدت موردتوجه سینمادوستان قرار گرفت. فیلم سیمرغ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران فجر را شکار کرد اما این تأییدیه سینمادوستان، منجر به اکران عمومی بیدردسر آن نشد. فیلم با دلایلی که هیچگاه بهصورت رسمی از سوی وزارت ارشاد اعلام نشد، با حکم توقیف مواجه شد و جلوی نمایش عمومی آن را گرفتند.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ داستان توقیف «سنتوری» و اعتراض چندباره داریوش مهرجویی به بلاتکلیفی آن، تا چند سال ادامه داشت و شرایط به گونهای بود که وقتی فرامرز فرازمند بهعنوان تهیهکننده این فیلم در سال 89 براثر سکته قلبی فوت کرد، زندهیاد مهرجویی صراحتا این مرگ ناگهانی را به دق کردن او از غصه «سنتوری» مرتبط دانست. در همان ایام و با اوجگیری اعتراضات کارگردان، بالاخره مجوز عرضه فیلم در شبکه نمایش خانگی صادر شد تا یکی از محبوبترین فیلمهای سینمای ایران، در خانهها دیده و به یکی از پرمخاطبترین فیلمهای دهه 80 تبدیل شود.
مارمولک | کمال تبریزی

کمال تبریزی بیشک یکی از پرچمداران طنازیهای گزنده و تابوشکن در سینمای ایران است. کارگردانی که در دهه هفتاد ابتدا با «لیلی با من است» پای دفاع مقدس را به سینمای کمدی باز کرد و در دهه هشتاد هم با «مارمولک» به نویسندگی پیمان قاسمخانی سراغ شوخی با صنف روحانیت رفت و خب این انتخابی نبود که بدون هزینه باشد!
شرایطش در اکران چگونه بود؛ فیلم «مارمولک» اولین بار در بیستودومین جشنواره فجر روی پرده رفت و توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را هم به دست بیاورد. با همین پشتوانه انتظار میرفت فیلم بدون دردسر وارد ترکیب فیلمهای اکران نوروز شود اما فشارها و حساسیتها، اکران آن در نوروز 83 را لغو کرد. دو ماه بعدتر یعنی در اردیبهشتماه، فیلم روی پرده رفت و در کمتر از دو هفته توانست رکوردی بیسابقه را در جذب مخاطب به سالنهای سینما ثبت کند اما همین استقبال، منتقدان و معترضان به فیلم را بیشتر تحریک کرد تا اینکه بالاخره در پانزدهمین روز اکران عمومی فیلم از پرده سینماها پایین کشیده و توقیف شد!
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ 10 سال بعد از حواشی داغ مرتبط با اکران و توقیف فیلم، منوچهر محمدی در مقام تهیهکننده، نسخهای از فیلم را به وزارت ارشاد فرستاد و درخواست مجوز برای عرضه خانگی آن کرد. مدیران سینمایی در سال 93 با این درخواست مخالفت کردند اما یک سال بعد، بالاخره نسخه قانونی «مارمولک» روانه بازار شد که البته اصلاحاتی نسبت به نسخه اصلی فیلم هم داشت. درباره سرنوشت غریب این فیلم، همینقدر بگوییم که بعدتر و با انتشار ناگفتههایی درباره نظر مثبت رهبر انقلاب درباره فیلم، فضا بهکل درباره آن تغییر کرد و پای آن به آنتن تلویزیون هم باز شد!
گشت ارشاد | سعید سهیلی

سعید سهیلی که پس از سالها فیلمسازی در فضای دفاع مقدس، از نیمه دهه هشتاد سراغ سینمای کمدی رفته بود، در سال 90 دست روی یکی از سوژههای ملتهب اجتماعی آن سالها گذاشت که از همان مرحله نامگذاری و انتخاب نام «گشت ارشاد» برای آن مشخص بود که قرار است تبدیل به پروژهای پرحاشیه شود و شد!
شرایطش در اکران چگونه بود؛ از میان فیلمهای تولیدشده در سال 90 دو فیلم حاشیههای فراوانی داشتند که اکران عمومی همزمان آنها، به حاشیههایشان ضریب داد. «گشت ارشاد» در کنار فیلم «زندگی خصوصی» و بهعنوان فیلمهای اکران نوروز 91 روی پرده سینما رفت اما فشار گروههای تندرو با میدانداری انصار حزبالله، سرانجام به توقیف هر دو فیلم انجامید و پس از گذشت 6 روز از آغاز اکران عمومی، هر دو فیلم از پرده سینماها پایین کشیده شدند. نگاهی انتقادی فیلم نسبت به گروههای مدعی امر به معروف و افراط در عمکلرد آنها، چندان باب طبع مصادیق این گزاره نبود و به همین دلیل هم فیلم دیگر فرصتی برای اکران عمومی به دست نیاورد.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ تنها یک سال باید میگذشت تا اینبار نه در فضای محدود سالنهای سینما که در چرخه گسترده عرضه فراگیر محصولات تصویری، یعنی شبکه نمایش خانگی، نسخه رسمی «گشت ارشاد» عرضه شود! البته نسخهای که بهشدت با قیچی سانسور مواجه شده بود تا جایی که سعید سهیلی کارگردان اعلام کرد فیلمی که در حال حاضر وارد شبکه نمایش خانگی شده به دلیل اصلاحات متعدد دیگر فیلم او نیست! سهیلی گفت: «این فیلم در ۳ مرحله دچار حذفیات و اصلاحات عدیده شد. در مرحله اول پیش از ورود به جشنواره یک سری اصلاحات خواسته شده را روی فیلم اعمال کردیم، سپس برای اکران عمومی هم برخی موارد اصلاحی را شورای بازبینی داد و در نهایت برای ورود فیلم به شبکه نمایش خانگی هم گفتند باید ۷ دقیقه از فیلم را حذف کنیم که همینطور هم شد!»
زندگی خصوصی | حسین فرحبخش

حسین فرحبخش که بخش عمدهای از فعالیتش در سینما معطوف به تهیهکنندگی بوده، تا به امروز در چند نوبت روی صندلی کارگردانی هم تکیه زده و غالبا کارگردانی سوژههایی را خودش برعهده میگیرد که اندکی ملتهب و چالشی باشد؛ «زندگی خصوصی» هم یکی از همین آثار بود که در سال 90 ساخته و در جشنواره سیام فیلم فجر رونمایی شد.
شرایطش در اکران چگونه بود؛ از همان مقطع رونمایی فیلم در جشنواره، واکنشها به آن حاشیهساز شد. فیلم هم از منظر پرداختن به روابط شخصی کاراکترها و هم از منظر به تصویر درآوردن شمایل برخی از نمایندگان احزاب سیاسی، با واکنشهایی مواجه شد که دامنه آن به بازه اکران عمومی فیلم هم رسید؛ همزمانی اکران این فیلم و «گشت ارشاد» موجی از واکنشهای افراطی را به دنبال داشت که باعث شد در کمتر از 6 روز پس از آغاز نمایش، جلوی ادامه اکران آن گرفته شود و فیلم عملا از پرده سینماها پایین کشیده شد.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ هر چند مجوز اکران عمومی فیلم به فاصله اندکی از سوی شورای نمایش ملغی اعلام شد و گویی فیلم برای همیشه غیرقابل نمایش بود اما یک سال بعد و در تابستان سال 92 نسخه قانونی فیلم راهی شبکه نمایش خانگی شد. حسین فرحبخش همان زمان در گفتوگویی در پاسخ به اینکه آیا این فیلم با اصلاحات وارد شبکه نمایش خانگی شده است؟ بیان کرد: «فیلم اصلاحات داشته، ولی آنقدر نیست که به بدنهی فیلم ضربه بزند. اصلاحات انجام شده بیشتر درباره دیالوگهایی است که بین دو بازیگر فیلم، هانیه توسلی و فرهاد اصلانی گفته شده است.»
خانه پدری | کیانوش عیاری

ایده اولیه «خانه پدری» در نشست صمیمانه سینماگران با رئیس پلیس، در ذهن کیانوش عیاری شکل گرفت. وقتی فرمانده وقت نیروی انتظامی از فیلمسازان دعوت کرد تا به معضلات اجتماعی بپردازد، عیاری بیتفاوت نماند و ایدهای را پیشکش کرد که خیلی زود با سرمایه و حمایت نیروی انتظامی مقابل دوربین رفت اما حاصل کار، آنقدر گزنده و تلخ بود که سفارشدهنده هم تاب حمایت از آن را نداشت!
شرایطش در اکران چگونه بود؛ فیلم «خانه پدری» را کیانوش عیاری در سال 89 ساخت اما بلافاصله توقیف شد؛ سه سال بعد و در جشنواره سیودوم فیلم فجر، فرصتی برای رونمایی از آن فراهم شد اما این به معنای باز شدن بخت فیلم نبود! یک سال بعد از رونمایی جنجالی، فیلم در سال 93 روانه پرده سینماها شد اما بهصورت محدود و در قالب گروه هنروتجربه! همین اکران محدود هم تحمل نشد و فیلم از پرده سینماها پایین کشیده شد. پنج سال بعد و در آبان 98 یکبار دیگر بخشی از مدیران سینمایی تلاش کردند تا شرایط اکران را فراهم کنند و فیلم روی پرده رفت اما اینبار هم بیش از 5 روز تحمل نشد و مجدد به محاق توقیف رفت.
کی و چگونه به شبکه خانگی آمد؛ از همان زمان که تلاش میشد نسخهای سانسور شده از «خانه پدری» به اکران عمومی دربیاید، برخی احتمال قاچاق نسخه اصلی را دور از ذهن نمیدانستند و همین هم شد. نسخه قاچاق فیلم، هیچ اصلاحیهای نداشت و باکیفیت بالا هم بود. با این حال، بازهم پرچمداران توقیف کوتاه نیامدند و زیربار عرضه رسمی و قانونی فیلم نرفتند. حالا و پس از گذشت 15 سال از زمان ساخت، پلتفرمهای خانگی تبدیل به بستری امن برای عرضه آن شدهاند؛ فیلمنت نسخه قانونی «خانه پدری» را عرضه کرده است و همه سینمادوستان میتوانند به تماشای این فیلم مهم بنشینند.