فیلمهای اپیزودیک همانطور که در عرصه سینمای جهان، جایگاه مخصوص به خودشان را دارند در سینمای ایران هم توجه ویژه‌ای به آنها شده است. از دهه شصت تا به حال انواع و اقسام فیلمهای اپیزودیک ساخته شده‌اند که برخی از آنها توانسته اند به جایگاه بالایی هم دست پیدا کنند. اگر به نام کارگردانهای فیلمهای اپیزودیک ایرانی توجه کنید متوجه می‌شوید که بخش مهمی از آنها به دست کارگردانهای موفق و درجه یک ساخته شده. در این بین البته فیلمهایی هم داریم که از مجموعه اپیزودهایی تشکیل شده‌اند که هرکدامشان امضای کارگردانی مهم را دارند و در کنار هم یک کل معنادار جذابی را ساخته‌اند. تعداد فیلمهای اپیزودیک سینمای ایران بیشتر از اینهاست برخی از آنها از جمله«تویی‌که‌نمی‌شناختمت» (ابراهیم سلطانی فر)، «خداحافظ‌رفیق» (بهزادبهزادپور)، «تولد یک پروانه» (مجتبی راعی) ،«گلدن تیم» (پوریا کاکاوند) و… در این فهرست نیامده اند.دراین گزارش سعی کرده‌ایم دست روی مهمترین فیلمهای اپیزودیک هر دهه بگذاریم؛ فیلمهایی که یا جوایزی گرفته‌اند و یا آثار پرواکنش و ماندگاری بوده‌اند. درهر مورد به این مسئله اشاره کرده‌ایم که هر اپیزود چطور توانسته در کنار سایر اپیزودها قرار بگیرد و یک معنای اصلی را منتقل کند. چقدر در جشنواره‌ها موفق بوده است و چقدر به لحاظ جذابیت داستانی، توانسته است توجه مخاطبان سینما را جلب کند.
دستفروش/ کارگردان : محسن مخملباف
سال تولید: «دستفروش» فیلمی 3 اپیزودی و فلسفی است درباره آدم‌های فقیرکه به سختی زندگی می‌گذرانند و حالا در این فیلم به نوعی با مرگ و زندگی دست و بنجه نرم می‌کنند. محسن مخملباف آن را سال 1365 کارگردانی کرد.
اپیزودها: اولین اپیزود، «بچه خوشبخت» است. درباره یک زن و شوهر فقیر برای چهارمین بار صاحب فرزندی فلج می‌شوند و او را دم خانه‌ای مرفه رها می‌کنند اما بچه بالاخره سراز یک آسایشگاه درمیاورد. دومین اپیزود، «تولد یک پیرزن» است. پسر عقب‌مانده‌ای که تمام امید زندگی‌اش رسیدگی به مادر پیرش است. مادر می‌میرد اما پسر عقب‌مانده همچنان از او مراقبت میکند. نهایتا اپیزود آخر، «دستفروش» است. دستفروشی که ناخودآگاه شاهد به قتل رسیدن یک نفر است و قاتلین که به این راز پی می‌برند او را هم به قتل می‌رسانند.
موفقیت: در جشنواره‌های مختلف ایرانی و جهانی حضور داشت اما جایزه‌ای نصیب فیلم نشد. فقط پوستر فیلم در جشنواره فجر ششم برنده دیپلم افتخار شد.
قصه‌های کیش و قصه های جزیره / کارگردان : کار گروهی
سال تولید: «قصه‌های کیش» فیلمی 3 اپیزودی است که سال 1377 به کارگردانی محسن مخملباف، ناصر تقوایی و ابوالفضل جلیلی ساخته شد.
اپیزودها: قصه‌های کیش قرار بود توسط هفت کارگردان مطرح ساخته شود. «در» ساخته محسن مخملباف، «سفارش» ساخته ابوالفضل جلیلی، «کشتی یونانی» ساخته ناصر تقوایی، «دختر دایی گمشده» ساخته داریوش مهرجویی، «باران و بومی» ساخته رخشان بنی‌اعتماد، «گفتگو با باد» ساخته بهرام بیضایی. اما از آنجایی که زمان اپیزودها زیاد شد تبدیل شد به دو فیلم «قصه‌های کیش» و «قصه‌های جزیره». نکته قابل توجه اینجاست که داستان تمام این اپیزودها در جزیره کیش اتفاق می‌افتد. «کشتی یونانی» درباره جنون یک زن و تلاش برای دور کردن جن‌ها از اوست. «سفارش» درباره پسری است که به عنوان نگهبان در جنوبی‌ترین بخش ایران کار میکند و «در» هم تنها دارایی پیرمردی است که آن را به دوش می‌کشد.
موفقیت: سال ۱۹۹۹ به جشنواره فیلم کن راه پیدا کرد و در نهایت جزو ۵ نامزد نهایی دریافت نخل طلا شد.
نسل سوخته / کارگردان : رسول ملاقلی پور
سال تولید: رسول ملاقلی پور این فیلم در اولین سال های روی کار آمدن دولت اصلاحات یعنی در سال 1378 ساخت. فیلمی تند و تیز که در همان زمان حسابی سر وصدا کرد
اپیزودها: درست درهمان ابتدای روی کار آمدن دولت اصلاحات و در پی موفقیت فیلم معترضانه «آژانس شیشه‌ای»، رسول ملاقلی پور ، فیلم « نسل سوخته» را ساخت. فیلمی که ملاقلی پور سعی داشت یا روایت سه داستان مختلف در سه برهه زمانی آسیب ها و بدبختی هایی که نسل جوان در هر دوره با آن دست به گریبان بوده و از نسلی به نسل بعد آن را انتقال داده بررسی کند. داستان اول درباره دختری است به نام ستاره که وارد یک خانه مرموز می شود. در اپیزود بعد داستان دختر او را می بینم که حالا زنی کامل شده و برای تامین مایحتاجش قصد خفت کردن یک راننده تاکسی را دارد. در اپیزود آخر در داستانش در سال های 76، 77 روایت می شود . نوه ستاره می بینیم که قصد دارد به اتفاق عده ای جوان دست به یک سرقت گروهی بزند
موفقیت : رسول ملاقلی پور این فیلم را به جشنواره نداد و تصمیم گرفت تا آن را مستقیم روانه اکران کند. به همین دلیل فیلم موفقیت جشنواره ای ندارد اما از سوی منتقدان و نویسندگان به عنوان فیلم منتخب سال انتخاب شد.
گیلانه/ کارگردان : رخشان بنی اعتماد و محسن عبد الوهاب
سال تولید: سال 1383 رخشان بنی‌اعتماد و محسن عبدالوهاب، «گیلانه» را کارگردانی کردند.
اپیزودها: «گیلانه» ابتدا به صورت یک اپیزود از یک فیلم سه اپیزودی ساخته شده بود اما یک سال بعد تصمیم بر این شد که اپیزود «ننه گیلانه» تکمیل شود و به یک فیلم بلند داستانی بدل شود. اپیزود اول و دوم با شخصیت گیلانه به هم مرتبط هستند و درواقع ما شاهد رنج‌های گیلانه در دو مقطع زمانی هستیم. در اپیزود اول رابطه‌اش با مشکلات دخترش ماه‌گل و دومی با مشکلات پسری جانبازش اسماعیل که از جنگ برگشته و خودش قادر به حرکت و انجام کارهای خودش نیست. اپیزود دوم اهمیت بیشتری دارد و هنوز هم در ذهن‌ها مانده.
موفقیت: فیلم «گیلانه» سیمرغ بهترین چهره‌پردازی و جایزه ویژه هیئت داوران را گرفت و همچنین فاطمه معتمدآریا هم برای نقش نامزد سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شد. در جشنواره‌های مختلف جهانی هم جوایزی گرفت از جمله جایزه فیلم فیپرشی، جایزه فیلم نتپک و …
پستچی سه بار در نمی‌زند/ کارگردان : حسن فتحی
سال تولید: « پستچی سه بار در نمی‌زند» دومین فیلم سینمایی حسن فتحی بعد از «ازدواج به سبک ایرانی» است که سال 1387 آن را کارکردانی کرد.
اپیزودها: فیلم روایت موازی و اپیزودیک از زندگی فردی به نام ابراهیم است که در کودکی، جوانی و میانسالی‌اش در دوره‌های قاجار، پهلوی و معاصر منطبق شده. ماجراهای فیلم در سه طبقه از یک ساختمان اتفاق می‌افتد. درواقع ساختمان سه طبقه‌ای به ساختار اپیزودیک فیلم حسن فتحی تبدیل شده است و در اینجا ساختار اپیزودیک معنای متعارف و همیشگی خود را ندارد و تیله‌های پسربچه ما را از طبقه‌ای به طبقه دیگری می‌برد و درواقع از زمانی وارد زمان دیگر میکند. یعنی ما فیلمی به سه بخش مجزا نداریم اما ما سه خط داستانی درهم تنیده داریم که تکه‌تکه مثل قطعات پازل پیش می‌روند و تکمیل می‌شوند.
موفقیت: در جشنواره بیست‌وهفتم، در نه رشته نامزد دریافت سیمرغ شد اما نهایتا هیچ سیمرغی به آن نرسید.
دعوت/ کارگردان : ابراهیم حاتمی‌کیا
سال تولید: «دعوت» هم به لحاظ فرم و هم محتوا، متفاوت‌ترین اثر ابراهیم حاتمی‌کیا به حساب می‌آید. این فیلم 5 اپیزودی سال 1387 ساخته شده.
اپیزودها: فیلم «دعوت» به طور کلی درباره سقط جنین است و روی این خط محوری پیش می‌رود که هر جنین به دنیا دعوت شده و نباید سقط شود. اپیزودها به نام مادر هر جنین شناخته می‌شود و به صورت قصه شیدا، قصه خورشید، قصه سیده خانم، قصه افسانه و قصه بهار شناخته می‌شود. یک زن شصت ساله، یک زن بی شوهر، یک زن بازیگر که کارش را بیش از فرزند دوست دارد، زنی آواره در شهر با یک شوهر چاه بازکن یا زنی بریده از شوهر، داستان‌های این مجموعه را تشکیل می‌دهند. ابتدا فیلمی هفت اپیزودی بود اما یکی از اپیزودهای آن به نام قصه ریحانه به دلیل موضوعش حذف شد.
موفقیت: «دعوت» یکی از پرحاشیه‌ترین فیلمهای حاتمی‌کیا بود و از جنبه‌های مختلف با واکنش‌های منفی زیادی روبه‌رو شد و موفقیتی نداشت.
صداها/ کارگردان : فرزاد موتمن
سال تولید: فرزاد موتمن بعد از موفقیت «شب‌های روشن» دو فیلم «باج‌خور» و «جعبه موسیقی» را ساخت و سال 1387 سراغ ساخت فیلم اپیزودیک «صداها» رفت.
اپیزودها: داستان‌های یه اپیزود در سه طبقه از یک آپارتمان پیش می‌روند. ساکنان این سه طبقه هفت شخصیت هستند، سه مرد و چهار زن. مرد مبتلا به ایدز، یک آدم دقیق و جدی و یک هنرمند صدا پیشه. همچنین دو زن میانسال که ازدواج های ناموفقی داشته‌اند و دو دختر جوان که در آستانه ازدواج هستند. در این ساختمان قتلی اتفاق می‌افتد و هرکدام از این همسایه‌ها در عین اینکه زندگی خودشان را دارند و مخاطبان را با زندگی خودشان درگیر می‌کنند به نحوی با صداهای نامتعارف به ماجرای این قتلی که در طبقه دوم رخ داده هم گره می‌خورند.
موفقیت: فیلم «صداها» در بیست و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر در ۳ بخش بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین صداگذاری و بهترین طراحی صحنه و لباس، نامزد دریافت سیمرغ شد.
تهران طهران/ کارگردان : داریوش مهرجویی و مهدی کرمپور
سال تولید: فیلم «تهران طهران» سال 1388 به کارگردانی داریوش مهرجویی و مهدی کرمپور در رابطه با اتفاق‌هایی در شهر تهران ساخته شده که نسل را بهم پیوند می‌زند.
اپیزودها: فیلم «طهران تهران» که پیش‌تر «تهران در جستجوی زیبایی» نام داشت قرار بود اثری سه اپیزودی باشد و اپیزود دوم را سیف‌الله داد کارگردانی کند که متاسفاه پیش از شروع ساخت فیلم درگذشت. به همین دلیل به اثری دواپیزودی تبدیل شد. اپیزود اول به‌نام «طهران: روزهای آشنایی» را داریوش مهرجویی ساخته و درباره خانواده‌ای است که تعطیلات نوروز را کنار سالمندان می‌گذرانند و از مکان‌های مختلف تهران دیدن می‌کنند. کارگردان اپیزود دوم به‌نام «تهران: سیم آخر» مهدی کرمپور است. درباره خواننده‌ای که سعی دارد کنسرت بگذارد برای مجوز به مشکل برمی‌خورد و …
موفقیت: «طهران-تهران» موفقیتی در جشنواره‌ها به دست نیاورد و در فروش هم جزو آثار موفق آن دوره نبود. با این حال به عنوان اثری ماندگار درباره تهران به جا مانده است.
خانوم/ کارگردان: تینا پاکروان
سال تولید: تینا پاکروان فیلم «خانوم» را سال 1392 ساخت و در آن به تاثیر زن در سه زندگی مختلف پرداخت.
اپیزودها: فیلم سه موقعیت از سه زن را روایت میکند. زن‌هایی که پشت شوهرشان می‌ایستند. هیچ ارتباطی بین سه اپیزود نیست. تنها ارتباط همین شخصیت‌های قهرمان زن‌ها و مردان فراری است. در اپیزود اول داستان درباره مردی ورشکسته است که همسرش وسایل خانه را به حراج گذاشته و تلاش میکند و تلاش میکند او را از فرار منصرف کند. در اپیزود دوم آهنگساز جوانی را می‌بینیم که به خاطر اعتیاد به الکل کارش را از دست داده و همسر فیلمنامه‌نویسش حاضر نیست برای خرید مشروب به او پول دهد. و اپیزود سوم درباره مردی کارگر است که در کارخانه دستانش را از دست داده و فلج شده. حالا همسرش در بیمارستان کار میکند و خرج او را میدهد.
موفقیت: در جشنواره سی‌ودوم فیلم فجر، پانته‌آ پناهی‌ها برای این فیلم دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش زن را گرفت.
قصه‌ها/ کارگردان : رخشان بنی‌اعتماد
سال تولید: رخشان بنی‌اعتماد این فیلم را سال 1390 ساخت. او در این فیلم پس از سالها به دنبال شخصیت‌های فیلم‌هایش رفته و ما را با زندگی فعلی آنها روبرو میکند.
اپیزودها: در کل فیلم «قصه‌ها» مجموعه‌ای اپیزودیک از داستان و زندگی آدمهایی است که در در موقعیت‌هایی شبیه به بسیاری از آدمهایی جامعه، زندگی را سر می‌کنند. در «قصه‌ها» با شخصیت معصومه در بزرگسالی روبه‌رو می‌شویم. دختری که در پایان فیلم «زیر پوست شهر» از دست برادرش فرار می‌کرد. او حالا به زنی خیابانی تبدیل شده. در اپیزودی دیگر، زندگی مادر عباس را می‌بینیم که در کارخانه‌ای با شرایط سخت مشغول به کار است. نامزد سابق نوبر کردانی، شخصیت زن فیلم «روسری آبی» حالا بعد از سالها برمیگردد و اپیزودی هم به او اختصاص دارد. نکته قابل توجه اینجاست که قصه‌ها ارتباط زیادی به ماجراهای پیشین شخصیت‌ها دارد.
موفقیت: قصه‌ها در سی و دومین جشنواره فیلم فجر در سه رشته بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین چهره‌پردازی نامزد شد.
هفت‌ونیم/ کارگردان : نوید محمودی
سال تولید: فیلم «هفت ونیم» یکی از جدیدترین فیلمهایی است که به صورت اپیزودیک ساخته شده. نوید محمودی این فیلم را سال 1399 کارگردانی کرد.
اپیزودها: فیلم ماجرای زندگی هفت دختر افغانستانی و ایرانی را در هفت اپیزود به صورت سکانس پلان روایت میکند. قصه دخترانی که قرار است جمعه شب مراسم عروسی آنها برگزار شود، اما هر کدام از آنها به نوعی درگیر مسئله‌‌ای هستند. اپیزودها عمدتا به مسائلی در رابطه با بکارت دختران، تغییر جنسیت، ازدواج صوری برای رفتن از ایران و همچنین این مسئله که چگونه فقری که در بین مهاجران وجود دارد آنها را به قمار می‌کشاند و چگونه این قمار نتیجه‌ای ویران‌کننده خواهد داشت و … اختصاص دارد. خیلی‌ها معتقدند محمودی با در دست داشتن هفت قصه کوتاه که هر کدام از آنها می توانست فیلم کوتاه درخشانی را رقم بزند اما این خلاصه‌گویی صدمات زیادی به ساختار فیلم وارد کرده است.
موفقیت: فیلم بعد از حضور در چند جشنواره جهانی به شکل آنلاین اکران شد که البته اکران موفقی هم داشت و دیده شد.
موقعیت مهدی / کارگردان : هادی حجازی فر
سال تولید: این فیلم محصول سال 1400 است که تولید آن در قالب یک سریال 7 قسمتی از سال 1399 شروع شد. از دل این سریال که «عاشورا» نام دارد فیلم « موقعیت مهدی» تدوین شد.
اپیزودها: هادی حجازی فر در نسخه سینمایی بیشتر روای داستان شخصیت « شهید مهدی باکری» است. در وقایع در این فیلم کارگردان سعی کردن به زندگی شخصی و روحیات درونی مهدی باکری نزدیک شود. برای خلق این اتفاق ماجراهای فیلم در شش موقعیت مختلف روایت شده تا مخاطب در هر قصه با بخشی از وجوه شخصیتی باکری آشنا شود.
موفقیت: فیلم در جشنواره فجر به شکل عجیبی مورد استقبال قرار گرفت. عده ای آن را یکی از بهترین فیلم های تاریخ سینمای دفاع مقدس عنوان کردند و هیات داوران هم سیمرغ بهترین کارگردانی فیلم اول و همچنین سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را به آن اهدا کرد.
