محمد صابری | خمیازه‌های زنگ تاریخ، خاطره مشترکی است که همه‌مان از نسل‌های گذشته تا به امروز، در جایگاه دانش‌آموز و به‌واسطه تدریس‌های خشک و روایت‌های نخراشیده کتاب‌های درسی، تجربه کرده‌ایم و مواجهه با تاریخ را هنوز هم با پیش‌فرض عدم جذابیت، برای‌مان دشوار کرده است؛ «فرار از قصر» مستندی تاریخی و در عین حال سرشار از روایت‌های ناشنیده و جذاب است تا باردیگر به یادمان بیاورد که تاریخ را چقدر می‌توانستیم جذاب‌تر از آنچه برای‌مان روایت کرده‌اند، به تماشا بنشینیم. اما ساخته احسان عمادی که این روزها به اکران آنلاین رسیده، چگونه اینقدر تماشایی شده است؟
به گزارش فیلم‌نیوز، ورود روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه به عرصه کارگردانی، همواره نتیجه‌ای یکسان نداشته اما این جریان به‌واسطه عنصر مشترک «روایت‌گری» در رسانه و سینما، همواره برقرار بوده و گاه به تولد استعدادهایی ویژه منتهی شده است؛ احسان عمادی یکی از همین کارگردانان مستعدی است که به‌پشتوانه سبقه رسانه‌ای، تا به امروز سه مستند سینمایی و چند مجموعه مستند تلویزیونی را به سرانجام رسانده و این روزها آخرین ساخته‌اش با عنوان «فرار از قصر» در قالب اکران آنلاین عرضه شده است.
پیش درآمد | مستند «فرار از قصر» که با حمایت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به تولید رسیده، در همان سال ساخت به دلایلی و با تصمیم مدیریت این مرکز که همزمان برگزاری جشنواره سینماحقیقت را هم برعهده داشت، از ویترین این رویداد کنار گذاشته شد اما بعدتر و در موعد اکران این مستند در گروه «هنروتجربه» خیلی زود ارزش‌های سینمایی و جذابیت‌های پژوهشی آن به چشم آمد.عمادی که پیش‌تر دو روایت تاریخی را از مقطع برگزاری دادگاه دکتر مصدق و ماجرای ترور مرموز رزم‌آرا، در قالب مستند به تصویر کشیده بود، در ادامه و با تکمیل همان تجربه‌های قبلی «فرار از قصر» را با موضوع یک فرار بزرگ تاریخی روایت کرده است. از این مستند چه می‌دانیم و چرا معتقدیم فرصت اکران آنلاین آن در پلتفرم فیلیمو، فرصتی ویژه برای همه علاقه‌مندان به سینمای مستند است تا مواجهه‌ای متفاوت با تاریخ را به تماشا بنشینند؟
سوژه و داستان | بزرگ‌ترین فرار سیاسی تاریخ معاصر ایران طبیعتا برای هر پژوهشگری می‌تواند سوژه‌ای کنجکاوی‌برانگیز باشد. ماجرا مربوط به آذرماه سال 1329 می‌شود که در شبی سرد و برفی، یک کامیون تقلبی با سوارانی که همگی یونیفرم‌های نظامی به تن داشتند، با نامه‌ای جعلی به زندان قصر وارد شد و به بهانه انتقال، پنج تن از رهبران اصلی حزب توده را که آن زمان با حکم‌های سنگین، در حبس بودند، فراری داد. نقشهای که با یک طراحی دقیق، به اجرا درآمد و خسرو روزبه، مرتضی یزدی، عبدالحسین نوشین، حسین جودت و نورالدین کیانوری را از حبس رهاند. حسام اسلامی که خود از مستندسازان جوان سینمای ایران است و پیش‌تر تهیه‌کنندگی مستندهای قبلی احسان عمادی را هم برعهده داشته، ماجرای این فرار را با او در میان می‌گذارد و همین روایت، شاخک‌های ژورنالیستی عمادی را تحریک می‌کند تا از زیر و بم ماجرای این فرار تاریخی سردربیاورد. ماحصل این پژوهش تبدیل به خط اصلی روایت مستند «فرار از قصر» شده است اما عمادی به همین ماجرای یک خطی بسنده نکرده و در بازخوانی و روایت سرنوشت هر یک از فراریان و عاملان اصلی این نقشه، سراغ خرده‌روایت‌هایی رفته است که همچون قطعات یک پازل، بخش‌هایی از تاریخچه یکی از مرموزترین و عجیب‌ترین احزاب سیاسی تاریخ معاصر ایران را پیش چشم مخاطبان قرار می‌دهد؛ حزبی که با حربه نفوذ، از قلب ساواک تا ساختار نظام برآمده از انقلاب اسلامی، حضوری تأثیرگذار داشته است!
آرشیو و مستندات | برای هر مستند تاریخی، اصلی‌ترین چالش آرشیو است. تاریخ‌نگاری با قلم و کلمه، صرفا نیاز به مستندات مکتوب دارد اما وقتی پای سینما در میان است، تصویر حرف اول را می‌زند. در نگاه نخست دسترسی به آرشیو تصویری غنی، حتی در مقیاس «عکس» از مقطع وقوع فرار بزرگ سران حزب توده در سال پایانی دهه 20 غیرممکن به نظر می‌رسد اما آنچه «فرار از قصر» را به تجربه‌ای ویژه تبدیل کرده، عبور سربلند از این چالش و بهره‌گیری از ویدئوهایی بکر و دیده نشده است که به‌طور کامل در خدمت روایت قرار گرفته است. ویدئوی مربوط به کشف استخوان‌های به جا مانده از جنازه حسام لنکرانی به‌عنوان یکی از قربانیان حزب توده و مهمتر از آن لحظه دستگیری و اعترافات خسرو روزبه به‌عنوان یکی از سران تأثیرگذار این حزب، «فرار از قصر» را از منظر مستندات تصویری به اثری ارزشمند تبدیل کرده است. بریده‌هایی که در قالب مجموعه‌ای با عنوان «اخبار ایران» به ثبت رسیده و گویا سال‌ها در آرشیوهای دانشگاهی در آمریکا خاک می‌خورده و با تلاش و پیگیری عوامل جوان این مستند، تبدیل به گنجینه‌ای بکر برای یک روایت تاریخی شده است. در کنار این آرشیو ویدئویی، احسان عمادی از گفت‌وگوهای تصویری مربوط به وابستگان حزب و یا چهره‌های نزدیک به آنها که در منابع پراکنده ثبت و ضبط شده بود هم حداکثر بهره را برده و در تکمیل روایت خود، استفاده‌ای حساب‌شده و به‌قاعده از آنها داشته و اینگونه در فرازهایی از مستند، مخاطب را غافلگیر می‌کند؛ بریده مصاحبه زنده‌یاد عزت‌اله انتظامی درباره مواجهه با عبدالحسن نوشین یکی از همین فرازهای تماشایی است.
کارگردانی و روایت | «فرار از قصر» اما با همین سوژه ناب و همین حجم از مستندات بکر، می‌توانست به روایتی کلیشه‌ای و غیرجذاب تبدیل شود و اینجاست که جنس روایت و طراحی احسان عمادی هم در مرحله نگارش فیلمنامه و هم در مرحله کارگردانی، ارزش مضاعف پیدا می‌کند. عمادی با نگاهی ژورنالیستی سراغ اسناد تاریخی رفته و با تمهیداتی همچون قالب آشنا و کاربردی اینفوگراف، بازسازی صحنه‌های فرار، تصویرسازی گرافیکی و فصل‌بندی روایت برمبنای سرنوشت هر یک از پنج رهبر فراری حزب، تا حد زیادی تاریخ را به داستان تبدیل کرده است. داستانی که حتی برای مخاطب بی‌اطلاع از داده‌های تاریخی مرتبط با مقطع روایت این فیلم و شخصیت‌های کلیدی آن، مواجهه با مستند را سهل و شیرین کرده است. به این ویژگی‌ها، نریشن داستانی را هم باید افزود که با هنرمندی محمد بحرانی، به‌خوبی روی تصاویر نشسته و مخاطب را از همان سکانس ابتدایی با موقعیت آشنا و نسبت به سرنوشت کاراکترها کنجکاو می‌کند. بحرانی که برای عموم مخاطبان، بیشتر به‌عنوان صداپیشه عروسک‌ها و یا بازیگر نقشهای کمدی شناخته می‌شد، در این مستند، شمایلی از یک روایت‌گر متبحر را از خود نشان داده است که فراتر از روایت داستان، در مقاطعی نقش صداپیشه به خود می‌گیرد و متناسب با موقعیت دراماتیک شخصیت‌ها، به جای آنها صحبت می‌کند. همه این تلاش‌ها و تمهیدات از سوی احسان عمادی به‌عنوان کارگردان، روایت مستند «فرار از قصر» را به یک روایت داستانی و پرکشش برای مخاطب تبدیل کرده است؛ روایتی که بی‌شک قابلیت تبدیل شدن به یک فیلم داستانی جذاب را هم دارد و اگر نبود سرنوشت مبهم فیلم در توقیف مانده «لباس شخصی» (به‌عنوان تنها فیلم سینمای ایران با موضوع حزب توده)، می‌شد امید داشت که روزی در سینمای داستانی ایران هم به تصویر کشیده شود! اگر غیبت پرسش‌برانگیز «فرار از قصر» از ویترین مهمترین جشنواره سینمای مستند ایران را حاصل یک تصمیم مدیریتی بدانیم و توقیف «لباس شخصی» را هم یک اتفاق طبیعی در سازوکار ممیزی در ارشاد قلمداد کنیم، در پایان بازهم جا دارد این سوال را مطرح کنیم که واقعا کدام لباس شخصی‌ها جلوی روایت حزب نفوذی‌پرور توده را در سینمای ایران سد کرده‌اند؟!
مستند سینمایی «فرار از قصر» به کارگردانی احسان عمادی در حال اکران آنلاین است و از طریق پلتفرم «فیلیمو» می‌توانید به تماشای آن بنشینید.
پست های مشابه :
دور جدید اکران آنلاین در نماوا، فیلم‌نت و فیلیمو | «قیف» و «پول و پارتی» در سینما آنلاینِ پلتفرم‌ها
خیلی بی سروصدا شروع شد | اکران آنلاین «تصور» آخرین فیلم اکران شده لیلا حاتمی
یک اتفاق عجیب و غریب در انتشار رسمی نخستین فیلم رخشان بنی‌اعتماد | «خارج از محدوده» با لوگو شبکه افق و زیرنویس‌های تلویزیون در شبکه خانگی
آنالیز شخصیت‌های زن در سریال «شکارگاه» به کارگردانی نیما جاویدی و عملکرد بازیگران‌شان | رقابت مرموز زنان شکارچی!
