بررسی موقعیت فیلم‌های ماندگار تاریخ سینما که در جشنواره جهانی فیلم فجر در بخش مرور و مرمت روی پرده می‌روند | دیدار با یادگارهای سینمای ایران

یکی از بخش‌های غیررقابتی اما به‌شدت جذاب در چهل‌وسومین جشنواره جهانی فیلم فجر که تا همین‌جا هم اکران‌های آن با استقبال مخاطبان مواجه شده، مربوط به نمایش نسخه ترمیم‌شده فیلم‌های شاخص تاریخ سینمای ایران است. فیلم‌هایی که هر یک سهمی قابل‌توجه در حافظه جمعی سینمادوستان دارند و بازبینی دوباره آن‌ها، آن هم با کیفیتی بالا و اصلاح‌شده بسیار ارزشمند است. در این گزارش، مروری بر این آثار و ویژگی‌های ماندگارشان در تاریخ سینمای ایران داشته‌ایم.

به گزارش فیلم‌نیوز، تماشای فیلم‌های ماندگار سینمای ایران همیشه جذاب است، به خصوص وقتی که قرار باشد آن‌ها با کیفیت خوب و روی پرده دید. تعدادی از این آثار برای جشنواره جهانی فجر مرمت و اصلاح شده است و در این گزارش به موقعیت آن‌ها در دوره‌ای که در جشنواره فجر برای نخستین‌بار رونمایی شدند پرداختیم.

جاده‌های سرد | مسعود جعفری جوزانی | 1364

«جاده های سرد» از نگاه بسیاری از منتقدان، بهترین فیلم کارنامه مسعود جعفری جوزانی است. فیلمی که در چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، برنده جایزه ویژه هیئت داوران شد. تورج منصوری هم برای فیلمبرداری «جاده‌های سرد» دیپلم افتخار گرفت. «جاده‌های سرد» به کارگردانی علی نصیرریان و حمید جبلی، فروش به نسبت خوبی داشت. سال 1365 اکران شد و یک میلیون نفر برای تماشای آن به سینماها رفتند. با متوسط قیمت بلیت 9 تومانی، 9 میلیون و 500 هزار تومان فروش کرده بود؛ فروشی تقریبا هم‌اندازه‌ی «شهر موش‌ها» و «مردی که موش شد». فیلم درباره رنج و محنت روستاییان و تلاش آنها برای بقا است که به صورت گرفتار شدن در برف سخت کوهستانی در میان گرگ‌ها به تصویر کشیده می‌شود. تنها مرد ده بیمار است و پسرش باید برود شهر و دارو بیاورد. در این مسیر معلمش با یک پای مصنوعی به کمکش می‌آید و در ای مسیر سخت با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شوند.

نار و نی | سعید ابراهیمی‌فر | 1367

«نار و نی» به کارگردانی سعید ابراهیمی‌فر با بازی جهانگیر الماسی، رسول نجفیان، حسین پناهی، بیوک میرزایی، محسن قاضی‌مرادی و… اولین‌بار در جشنواره هفدهم فیلم فجر به نمایش درآمد و در هشت رشته نامزد دریافت سیمرغ شد. سیمرغ بهترین تدوین و صداگذاری به همراه جایزه ویژه هیئت داوران به این فیلم تعلق گرفت. «نار و نی» در مرز میان خیال و واقعیت حرکت می‌کن. درباره عکاس جوانی است که پیرمردی را که دچار عارضه قلبی شده به بیمارستان می‌رساند و با مرور دفترچه خاطراتش خودش را در قالب او می‌بیند و زندگی‌اش را مرور می‌کند. «نار و نی» فیلمی فلسفی بود و انتظار نمی‌رفت فروش چندانی داشته باشد. درکل 64 هزار مخاطب داشت و با متوسط بلیت 24 تومانی، یک میلیون و 550 هزار تومان فروخت. ایده ساخت این فیلم بعد از دیدار با ساموئل خاچیکیان در سالخوردگی به ذهن سعید ابراهیمی‌فر رسیده است.

دلشدگان | علی حاتمی | 1370

«دلشدگان» علی حاتمی اولی‌بار سال 1370 در جشنواره دهم فیلم فجر به نمایش درآمد. در رشته‌های بهترین موسیقی متن، صداگذاری، صدابرداری و طراحی صحنه و لباس نامزد سیمرغ شد اما نهایتا سیمرغی به آن نرسید. «دلشدگان» از این جهت اهمیت زیادی دارد که به نوازندگی و فرهنگ اهالی موسیقی در دوران قاجار می‌پردازد. ایده فیلم براساس چند ماجرای واقعی در دوره محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار شکل گرفته و علی حاتمی آنها را در هم ادغام کرده است. داستان فیلم در زمان سلطنت احمد شاه روایت می‌شود. تاجری فرنگی به بهانه رونق فرهنگ و هنر قصد دارد با پرکردن چند صفحه از چند موسیقی‌دان ایرانی، ردیف‌های اصیل ایرانی را که در حال فراموشی است، محفوظ نگه دارد. به همین دلیل جمعی از بهترین نوازندگان را انتخاب می‌شوند تا به سفر فرنگ بروند اما این سفر با مشکلاتی همراه است. موسیقی این فیلم ساخته حسین علیزاده، یکی از نقاط قوت آن است. این موسیقی با صدای آواز محمدرضا شجریان همراه شده‌است.

درخت گلابی | داریوش مهرجویی | 1376

داریوش مهرجویی فیلم «درخت گلابی» را سال 1376 با اقتباس از داستان گلی ترقی ساخت؛ فیلمی که اولین‌بار در جشنواره شانزدهم فیلم فجر به نمایش درآمد. در آن دوره جشنواره فیلم نامزد سیمرغ بهترین فیلم و بهترین تدوین شد و سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن در بخش بین‌الملل در دست گلشیفته فراهانی قرار گرفت. دیپلم افتخار بهترین فیلم‌برداری هم به محمود کلاری برای این فیلم رسید. «درخت گلابی» دی ماه سال 1377 روی پرده سینماها رفت. با قیمت بلیت آن دوره که 150 هزار تومان بود، «درخت گلابی» 30 میلیون تومان فروخت و 101 هزار نفر برای تماشای آن به سینماها رفتند که البته فروش قابل توجهی نبود. «درخت گلابی» درباره نویسنده‌ و استاد دانشگاهی بود که می‌خواست کتاب جدیدش را بنویسد اما دچار فلج قلم شده و به باغ دوران کودکی‌اش می‌رفت تا بلکه بتواند آنجا چیزی بنویسد. ماجرای بار ندادن درخت گلابی باعث می‌شد به جای نوشتن، سراغ خیال‌پردازی و خاطره‌بازی با دوران نوجوانی برود و به کشف ای مسئله برسد که چه چیز باعث شد از معشوق زندگی‌اش دل بکشد و در تمام این سال‌ها از او دور بماند.

ایران سرای من است | پرویز کیمیاوی | 1377

«ایران سرای من است» به کارگردانی پرویز کیمیاوی سال 1377 ساخته شد. ماجرای این فیلم با بازی بهزاد خداویسی، سعید پورصمیمی، مهدی فقیه و … درباره نویسنده جوان کرمانی است که برای تالیف کتابی درباره تاریخ شعر کهن ایران از راه کوی به تهران می‌آید و گم می‌شود. در کویر، درگیر وهم و خیالاتی می‌شود و شاعران قدیمی مقابل او ظاهر می‌شوند و با او صحبت می‌کنند. درواقع «ایران سرای من است»، حدیث نفس خود کیمیاوی است که هم دل‌مشغول ادبیات و فرهنگ ایران است و هم به دنبال خوانشی نو از آن. این فیلم در جشنواره فیلم فجر سال 77 توانست جایزه هیات داوران جشنواره را از آن خود کند. «ایران سرای من است» به خاطر مشکلاتی بر سر اکرانش وجود داشت، 18 سال روی پرده نرفت و نهایتا موفق شد سال 1395 در بخش هنر و تجربه به نمایش دربیاید. از آمار فروش این فیلم در گروه هنر و تجربه اطلاعی در دست نیست.

کاغذ بی‌خط | ناصر تقوایی | 1380

«کاغذ بی‌خط» سال 1380 ساخته شد و اولین‌بار در جشنواره بیستم فیلم فجر به نمایش درآمد. با تحسین زیادی از سوی منتقدان روبه‌رو شد و نامش در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش زن و مرد به ثبت رسید اما هیچ سیمرغی سهم این فیلم نشد. «کاغذ بی‌خط» سال 1381 اکران شد و 561 هزار نفر برای تماشای آن بلیت خریدند. متوسط قیمت بلیت در آن سال، 550 تومان بود و این فیلم 264 میلیون تومان فروخت. «کاغذ بی‌خط» آخرین فیلم سینمایی ناصر تقوایی است. محور اصلی آن زنی به نام رویا رویایی است که با وجود دو بچه تصمیم می‌گیرد نویسندگی را شروع کند. او پس از اینکه به کلاس نویسندگی می‌رود، دید جدیدی به دنیا پیدا می‌کند. دیگر قرار گرفتن در نقش‌های همسر و مادر راضی‌اش نمی‌کند. میل به خلق کردن آنقدر درون او رخنه ‌کرده که دلش می‌خواهد نقشی جدی‌تر برای خودش در زندگی پیدا کند. همه اینها باعث می‌شود مقابل موقعیت زن سنتی که پیش‌تر داشته بایستد.

اینجا چراغی روشن است | رضا میرکریمی | 1381

«اینجا چراغی روشن است» به کارگردانی رضا میرکریمی در سال 1381 ساخته شد و در جشواره بیست‌ویکم فیلم فجر به نمایش درآمد. در پنج بخش نامزد سیمرغ شد و سیمرغ بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اصلی مرد و بهترین فیلمبرداری را از آن خود کرد. این فیلم سال 1385 روی پرده سینماها رفت اما در گیشه چندان موفق ظاهر نشد. حدود 11هزار نفر برای تماشای فیلم به سینماها رفتند با متوسط قیمت بلیت هزار و 200 تومانی در آن سال، 18 میلیون تومان فروش داشت. «اینجا چراغی روشن است» مخاطبان خاص خودش را داشت و از همان ابتدا مشخص بود فروش قابل توجهی نخواهد داشت. میرکریمی در این فیلم روی مفهوم بسیار مهمی دست گذاشته و یک‌جورهایی در شیوه نگاه به اماکن مقدس، خط‌شکنی کرده بود. داستان درباره امام‌زاده‌ای مقدس در دل یک روستا بود که به خاطر مشکلاتی که برای متولی‌اش پیش می‌آمد، مراقبت از آن چند شبی به پسر شیرین‌مغزی سپرده می‌شد. اشیاء قیمتی امام‌زاده به سرقت می‌رفت، شیروانی امام‌زاده به خانواده‌ای فقیر بخشیده می‌شد و دختر چوپان هم گوسفندانش را از سرما در آنجا پناه می‌داد. امام‌زاده از تعریف قبلی فاصله می‌گرفت و به مکانی امن برای کمک به دیگران تبدیل می‌شد و از این جهت تقدسی واقعی پیدا می‌کرد.

در این بخش علاوه بر فیلم‌های ماندگار سینمای جند فیلم به یادماندنی سینمای جهان از جمله «کودکی ایوان» ساخته آندره تارکوفسکی، «روی علف‌های خشک» ساخته نوری بیگله‌جیلان و «چشم اندازی در مه» به کارگردانی تئو آنجلوپولوس روی پرده می‌رود.